Allah Təala belə buyurmuşdur: "Bir
rəsul göndərmədikcə əzab edici deyilik." (17-İsra-15)
İmam Əbu Məhəmməd b. Həzm rahimehullah
belə demişdir: "Allah Təala xəbərdarlığın mütləq təbliği tələb etdiyini
ifadə etmişdir. Özünə təbliğ çatmayan kimsə belə deyil. Çünki Allah Təala özünə
Allah Azze və Celle qatından bir rəsul gəlmədikcə kimsəyə əzab etməz. Əslən
özünə islam çatmamış kimsə əzab görməz. Rəsulullah sallallahu əleyhi və
selləmdən də nas bu şəkildə gəlmişdir: "Qiyamət günündə ağlını itirmiş bir
qoca, kar, fetret dövründə ölən və məcnun kimsə gətirilər. Məcnun/dəli deyər
ki: "Ya rəb! Mənə islam gəldi lakin mən akledemiyordum…
Ağlını itirmiş qoca, kar və fetret
dövründə ölən kimsə də bəhanələrini zikr edərlər. Onlar üçün atəş
alovlandırılar və onlara: "O atəşə girin" deyilər. Kim ona girsə onu
sərin və salamatlıq tapar." (Baxın.: Allame əl-Elbani, əs-Səhihə (1434)
Fərzlərdən bir şey özünə çatmayan kimsə də belədir. Onlar da üzrlüdürlər."
(İbn Həzm, əl-Fasl Fil-Milel vəl-Ehva vən-Nəhl 4/105) Yenə İbn Həzm belə
demişdir: "Özünə Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin təbliği çatmamış
olan kafirə də əslən əzab yoxdur."
Hafiz İbn Kəsr rahimehullah belə
demişdir: "Allah Təala ədalətindən xəbər verərək, özlərinə rəsul göndərmək
surətiylə hücceti qoymadıqca kimsəyə əzab etməyəcəyini bildirir."
(Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim 3/28)
Allame əl-Alusi rahimehullah belə
demişdir: "Haqqa hidayət edən və pozğunluqdan geri çevirən, hüccetleri
qoyub şəriəti təqdim edən bir rəsul göndərmədikcə əzab edici deyilik
deməkdir." (Ruhu'l-Meani 15/338)
Allame Şankıti rahimehullah
Advau'l-Beyan'da (3/439) belə demişdir: "Şübhəsiz ki Allah Azze və Celle
nə dünyada nə axirətdə, özlərinə xəbərdar edib çəkindirən bir rəsul göndərmədikcə
insanlardan kimsəyə əzab etməz."
Buxari və Muslimdə, İbn Məsud radıyallahu
ənhdən rəvayət edilmişdir: Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm buyurdu ki:
لا أحد أغير من الله، من
أجل ذلك حرم الفواحش ما ظهر منها وما بطن . ولا أحد أحب إليه المدح من الله عز وجل، من أجل ذلك مدح نفسه . ولا أحد أحب إليه
العذر من الله، من أجل
ذلك أرسل رسله وأنزل كتبه
"Allah’dan daha qısqanc kimsə
yoxdur. Bundan ötəri çirkinliklərin açığını da, gizlisini də haram etmişdir.
Allah Azze və Celledən daha çox təriflənməyi sevən kimsə yoxdur. Buna görə
özünü tərifləmişdir. Allah'dan daha çox bəhanəni sevən kimsə yoxdur. Buna görə
rəsullarını göndərmiş, kitablarını endirmişdir." Buxari (7416) Muslim
(1499)
Yenə Sahihaynda Usamə b. Zeyd radıyallahu
ənhdən: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bizi seriyye içində
göndərdi. Cüheyne qəbiləsindən Hurukata bir səhər basqını yaptık. Deyərkən mən
bir adama çatdım. Adam dərhal: "Lə ilahə illəllah" dedi. Amma mən
özünü vurdum. Bundan ürəyimə bir şübhə düşdü və hadisəni Nəbi sallallahu əleyhi
və selləmə izah etdim. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Lə ilahə
illəllah, dedimi? Sən də onu öldürdünmü?" buyurdu. Mən: "Ya
Rəsulullah, o bu sözü ancaq silahdan qorxduğu üçün söylədi" dedim.
Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Heç olmasa ürəyini yarsansa da bu
sözü doğru söylədimi söyləmədimi bilseydin ya!" buyurdu. Artıq bu sözü
mənə o qədər təkrarladı dayandı ki, kaş ki o gün (yeni) müsəlman olmuş olaydım
deyə təmənni etdim." (Buxari (4269) Muslim (96)
Hafiz İbn Həcər bu hədislə əlaqədar
olaraq belə demişdir: "İbnut-Tin dedi ki: "Bu qınama təhsil və öyüd
üçündür. Ta ki heç kim tövhidi söyləyən kimsəni öldürməyə qalxmasın. Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləmdən mutevatir olaraq gəlmişdir ki: "İnsanlarla
Allah'dan başqa ilah olmadığına və mənim Allah'ın rəsulu olduğuma şahidlik
etmələrinə qədər döyüşməklə əmr olundum. Bunu söylədikləri zaman, islamın haqqı
xaricində, qanlarını və mallarını məndən qorumuş olarlar. Hesabları isə Allah
Təalaya aiddir." (Buxari, megazi kitabı, Muslim, İman kitabı)
Sələfin Sözləri də Bu Çürdür:
Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah
belə dedi: "Bu qəbul edilməsi zəruri bir əsasdır. Necə ki naslar, Allah'ın
özlərinə rəsul göndərib hücceti qoymadıqca kimsəyə əzab etməyəcəyinə dəlalət
etməkdədir." (əl-Cevabu's-Sahih 1/309)
Şatıbi rahimehullah belə demişdir:
"Allah Təalanın məxluqatı üzərindəki sünnəsi; müxalifətdən ötəri məsul
tutmasının ancaq rəsullar göndərməsindən sonra söz mövzusu olmasıdır. Onlara
hüccet iqamə olduğu zaman "Kim istəyir inansın, kim də istəyir
inanmasın" (Kəhf 29) Hər biri qarşılığını görər." (əl-Muvəfəkət
3/377)
İslam tarixçisi Hafiz Şemsuddin əz-Zehebi
rahimehullah belə demişdir: "el-Eşarinin xoşuma gedən bir sözünü gördüm.
Bu, Beyhakinin rəvayətiylə sabitdir; Əbu Həzm el-Abdidən eşitdim, dedi ki;
Zahir b. Əhməd es-Serahsidən belə dediyini eşitdim: "Əbul-Hasen əl-Eşari
səbəbiylə Bağdad diyarına yaxınlaşdığımda məni çağırdı, mən də ona getdim. Dedi
ki: "Mənim qiblə əhlindən heç kimi təkfir etmədiyimə şahid ol! Çünki
onların hamısı tək bir məbuda işarə edir. Bütün ixtilaf yalnız
ibarelerdedir." Hafiz Zehebi dedi ki: "Mən də bunun kimi inanıram.
Şeyximiz İbn Teymiyye rahimehullah da belə idi. O, son günlərində belə dedi:
"Mən ümmətdən heç kimi təkfir etmirəm." (Siyeru A'lami'n-Nubela
15/88)
Şeyhulislam rahimehullah belə demişdir:
"Kitab və sünnə, Allah'ın risalət təbliğini çatdırmadıqca kimsəyə əzab
etməyəcəyinə dəlalət etməkdədir. Kimə mücməl olaraq təbliğ çatmazsa o başdan
əzab görməz. Kimsə mücməl olaraq təbliğ çatar da, detallar çatmazsa, ancaq
özünə risalət hücceti iqamə olan qisimi inkar etdiyindən ötəri əzab
görər." (Mecmuu'l-Fetava 12/493, 17/308)
İmam Buxari rahimehullah,
Camiu's-Sahih'te "Mürtədlərdən və inad edənlərdən tövbə etmələrinin
istənməsi və öldürülmələri" kitabında (12/269) bu bab başlığını qoymuşdur:
"Xaricilərin və mülhidlerin özlərinə hüccet qoyulmasından sonra
öldürülmələri, Allah Təalanın: "Allah bir qövmü doğru yola yönəltdikdən
sonra uzaqlaşmaları zəruri olan şeylərdən onları xəbərdar etməyincə onları həmin
yoldan azdırmaz." (9-Tovbə 115) kavli babı." Elm əhli qatında
bilindiyi kimi Buxarinin bab başlıqları onun fiqhinin ucalığına dəlalət edər.
Bu bab başlığı da belədir.
Bedruddin əl-Əyni rahimehullah dedi ki: "Buxari bu
ayəni bu babda zikr etməklə, xaricilərin və mülhitlerin ancaq onlara hüccet
qoyulduqdan sonra öldürülə biləcəklərinə işarə etmişdir." (Umdetu'l-Kari
19/369)
Allame əl-Elbani rahimehullah belə
demişdir: "Sən ey Abdullah Azzam! Bunu insanların ən yaxşı
bilənlərindənsən. Çünki sən mənim məclislərimi izləyirsən. Küfrdə baş versə
belə hüccet qoyulmadıqca biz kimsəni təkfir etmərik." (Baxın.: Osman
Abdusselam Nuh, ət-Tariku li'l-Cemaa)
Allame Şeyx Mukbil b. Hadi əl-Vadii
rahimehullah belə demişdir: "Kitab və sünnədə cəhalətin bəhanə olduğuna
dair bir çox dəlillər vardır." (Fadaih və Nasaih s. 186)
Cahilin Üzrlü Olduğuna Dair İcma
Kitab və sünnədən bəzi dəlilləri zikr etdikdən sonra,
cahilin, əqidə yaxud füru məsələlərdə, elm əsrində və ya başqa bir zamanda,
Daru'l-Küfür'de və ya Daru'l-İslam'da, muhaləfet edənin kafir olacağı bir
hüccet qoyulana qədər cəhaləti səbəbiylə üzrlü olduğuna dair icmanı zikr edə
bilərik.
Bu icmanı İmam Əbu Məhəmməd b. Həzm rahimehullah belə zikr
edər: "Haqqında ixtilaf olmayan zəruri dəlil/burhan budur: Ümmətin hamısı,
aralarından heç biri ixtilaf etmədən, Qurandan bir ayəni, onun Müqəddəs
kitablarda olduğunu bildiyi halda qəsdli olaraq dəyişdirən hər kəsin yaxud
qəsdli olaraq bir söz çıxaranın və ya qəsdli olaraq bir söz əlavə edənin kafir
olacağında icma etmişlər. Sonra adam okuyuşunda səhv edər, bir söz əlavələr və
ya bir söz çıxarar. Sözü bilməyərək dəyişdirər, düzəltməyə gücü çatdığı halda
özünə haqq bəyan edilmədən əvvəl bu mövzuda qürurlansa, imamların heç birinə
görə bu kimsə kafir, fasiq ya da günahkar olmaz. Əgər Müqəddəs kitablara vəqf
olar və ya quraralar xəbər verərək ona hüccet qoyarlar da, bu kimsə səhvində
davam etsə, bütün ümmətə görə bu kimsə mübahisəsiz kafirdir. Bu hökm, dinin
bütün hökmlərində etibarlıdır." (İbn Həzm, əl-Fasl (3/253)
Burada, bu zamanda fətva imamlarının
sözlərini, bu şəri qaidəyə görə sadələşdirmə nümunəsi zikr etmək yerində olar:
Şeyx Əli b. Hasen əl-Halebi, Allame əl-Elbani rahimehullaha
əl-Lecnetu'd-Daime'nin (2/14) "Dinə söyən kimsənin hökmü məsələsi"
haqqındakı bu fətvalarını ifadə edər: "O kimsəyə bunun bir küfr olduğu
bəyan edilər. Əgər öyrəndikdən sonra israr etsə o bir kafirdir." Dedi ki:
"Mən bu fətvanı qiymətli ustadımız Şeyx Əbu Abdillah Məhəmməd b. Saleh
əl-Useymin rahimehullaha ifadə etdim. (Məcmuu Fetava, İbn Useymin, 2/154) o da
müəyyən bir şəxsin işləməsi halında təkfir hökmü verə bilmək üçün "iradə
və qəsd" şərtini əlavə etdi. Daha sonra ona: "Bu hökmdən başqa
fikirdə deyil miydin?" deyə soruşdum. Qəti bir şəkildə cavab verərək belə
dedi: "Əksinə bu, əvvəlki söylədiyimin də özüdür." (ət-Tərif
ve't-Tenbie (s. 44)
Şeyx Abdurrazzak Afifi rahimehullaha
Fetavasında (s. 372) belə soruşuldu: "Din ilə lağ/alay edən və ya dinə,
Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmə yaxud Qurani Kərimə söyən kimsənin
hökmü nədir? Bu kimsə cahil isə təkfir edilərmi?" Şeyx Afifi rahimehullah
dedi ki: "Bu məsələ eynilə digər təkfir məsələləri kimidir. Ona öyrədilər
və tedip edilər. Əgər öyrəndikdən və açıqlandıqdan sonra təkrar etsə bu
küfrdür. "Cəhalət ilə üzrlü olmaz" deyilsə bunun mənası; onun təkfir
edilməsi deyil, öyrədilib te'dip edilməsidir."
Vəziyyət Şeyx Afifinin dediyi kimidir.
Necə ki Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Hədis əhli
ilə Malikilərdən, Şafiilərdən, Hənbəlilərdən fakihlerin cumxuru, Sufilərin ümumisi və Sünnə kəlamçıları ilə
digər kəlamçılardan Mutəzilə vs. taifeler bu barədə ittifaq etmişlər: Özünə
risalət hücceti iqamə olduqdan sonra iman etməyən kafirdir."
(Mecmuu'l-Fetava 20/86)
Hafiz İbn Həcər rahimehullah, zəkat
verməmə və bənzəri mövzularda belə demişdir: "Bir şübhə səbəbiylə
fərzlərdən bir şeyi inkar edən kimsə haqqında məskun icma; ondan çevril
etməsinin tələb edilməsi, əgər israr etsə onunla döyüşülməsi və öldürülməsidir.
Üzərinə hüccet qoyular da dönsə dönər. Dönməzsə o zaman ona kafirə edilən
rəftar edilər." (Fethu'l-Bari 12/292)
Burada inkarda olan kimsəyə mürtəd hökmü
verib, hüccet qoymadan əvvəl boyunu vurmaqda tələsik etməməyə dəlil vardır.
Yenə içkini halal sayaraq içən kimsə haqqındakı hədisdə də belədir. Halal
sayana da eyni şəkildə hüccet qoyular. Yəni yalnız halal sayması səbəbiylə
təkfir edilməz. Fərzləri və ya haramları inkar barəsində belə vəziyyət belə
ikən bundan aşağı qalan məsələlər necə olar?
Hətta açıqca irtidat edən kimsə dahi
doğrudan öldürülməz!
Mürtəddən tövbə istənməsi barəsində
İbnu'l-Kassar, icma nəql etdikdən sonra, Ömər radıyallahu ənhin bu sözünü dəlil
olaraq zikr edər: Ömər radıyallahu ənh, mürtədin vəziyyəti haqqında bunu
yazmışdır:
هلا حبستموه ثلاثة أيام، وأطعمتموه في كل يوم رغيفاً؛ لعله يتوب فيتوب الله تعالى عليه؟
"Onu üç gün hapsederek, Allah
Təalaya tövbə etməsi üçün hər günə bir çörək yedirdinizmi?" Sonra
İbnu'l-Kassar deyər ki: "Səhabədən heç biri buna qarşı çıxmamışdır. Onlar,
Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin: "Kim dinini dəyişdirsə onu
öldürün" hədisini; "əgər çevril etməzsə" şəklində anlamışlar
idi. Necə ki Allah Təala belə buyurmuşdur: "Əgər tövbə edər, namazı qılar
və zəkatı versələr yollarını sərbəst buraxın." (Tövbə 5) (Fethu'l-Bari
12/282)
Möminlərin əmri Əli radıyallahu ənhin İbn
Səbaçılara üç gün vaxt verməsi də digər bir əhəmiyyətli dəlildir. Bu bizə bunu
göstərməkdədir: Hər hansı bir Müsəlman şəxs, nə qədər böyük olursa olsun,
söylədiyi bir söz yaxud işlədiyi bir hərəkət səbəbiylə, ondan şərh istənmədikcə
təkfir edilə bilməz!
Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah
belə demişdir: "Hüccet qoyulmadıqca və hüccet bəyan edilmədikcə heç kim,
Müsəlmanlardan xəta edən və ya səhv edən bir kimsəni təkfir edə bilməz. Qəti olaraq
islamı sabit olan kimsədən bu xüsusiyyət, şübhə səbəbiylə xöküm
qoyuləbilməz. Mütləq hüccet iqaməsi və şübhənin
aradan qaldırılması lazımdır." (Mecmuu'l-Fetava 12/466)
Hafiz İbn Həcər rahimehullah belə demişdir: "Bir yol
tapıla bildiyi müddətcə təkfirdən çəkinmək lazımdır." (Fethu'l-Bari
12/300)
Əbu Yala və Taberani belə rəvayət etmişlər: "Bir adam
Cabir radıyallahu ənhə: "Qiblə əhlindən bir kimsəyə müşrik deyər dinizmi?"
deyə soruşdu. Cabir radıyallahu ənh dedi ki: "Allah'a sığınaram!"
Adam dedi ki: "Əhli qiblədən birinə kafir deyər dinizmi?" Cabir
radıyallahu ənh: "Xeyr" dedi. (Heysemi Mecmada (1/107): ricali
səhihin ricalidir dedi. Bunu Əhməd rəvayət etmiş, Hafiz İbn Həcər
Metalibu'l-Aliye'de (3294) səhih demişdir. Əbu Ubeyd, Kitabu'l-İman'da rəvayət
etmiş, muhakkiki Şeyx əl-Elbani rahimehullah (s. 98) "İsnadı, Muslimin
şərtinə görə səhihdir" demişdir.
Əbu Muaz əl-Çubukabadi