Fitnələr
Haqqında Vasiyet
Təhlükəsizlik və sabitlik, böyük faydaları
və qiymətli nəticələri olan bir nemətdir. Fitnə və qarışıqlıqların istisinə
qarşı altında hər kəsin kölgələndiyi bir kölgədir. Bu nemətdən hökm edən də,
hökm edilən də, kasıb da, varlıdə, kişilər də, qadınlar da və hətta heyvanlar
da faydalanarlar, təhlükəsizlik ilə hüzur taparlar. Çaxnaşma, qorxuyla zərər
verilməsi, sarsıdıcı vəziyyətlər, vəhşi izdihamların həyəcanlandırılması kimi
gözləri kor, qulaqları kar edən fitnələrdən Allaha sığınarıq.
Təhlükəsizlik sayəsində Kəbə həcc edilməkdə,
məscidlər abadlıq edilməkdə, minarələrdən azan səsləri yüksəlməkdədir. İnsanların
qanları, malları və ismətləri etibarda olar, yollar etibarda olar, zülmlər
uzaqlaşdırılar, zülmə uğrayanlara kömək edilər, zalıma maneə olunar, şüarlar
yerinə yetirilər, minbərlər üzərində Tövhiddən bəhs edən səslər yüksələr, alimlərin
məclislərindən faydalanılar, şagirdlər elmdən faydalanmaq üçün səfərlərə çıxarlar,
məsələlər araşdırılar, dəlillər öyrənilər, xəstələr ziyarət edilər, qohumluq bağları
qüvvətlənər, hökmlər bilinər, yaxşılıq əmr edilər, pislik qadağan edilər, qiymətli
kəslərə hörmət göstərilər, alçaq kəslər cəzalandırılar. Hər vəziyyətdə təhlükəsizlik,
dünya və axirət işlərini düzəldər, həyatı və ölümü, vəziyyəti və gələcəyi islah
edər. Necə ki Allah bəlaları yayan fitnələrdən çəkindirərək belə buyurmuşdur: "Elə bir bəladan qorxun ki, o, sizlərdən
təkcə zalım olanlara üz verməz (hamınızı bürüyər)..." (Ənfal 25)
Allah Azze və Celledən aramızdakı
beyinsizlərin işlədikləri üzündən bizləri məsul tutmamasını diləyər, intiqamından,
verdiyi əfiyəti
pozmasından və qəzəbindən O'na sığınarıq. Şübhəsiz O, comərd və çox bağışlayandır,
mərhəmət edəndir.
Təhlükəsizliyin belə böyük bir yeri olduğundan,
üz çevirmə və böyüklənməyi böyük nemətlər qarşılığında dəyişən Qureyşə Allah
Subhanehu və Təala hədiyyədə tapılmışdır.
Çox comərd və çox bağışlayıcı olan Allah
Azze və Celle, nemət olmayan bir şeylə hədiyyədə tapılmaz. Necə ki belə
buyurmuşdur: "Qureyşin birliyi xatirinə,onların qış və yay səfərlərindəki
birliyi xatirinə.qoy onlar bu Evin Rəbbinə ibadət
etsinlər. Allah onlara aclıqdan sonra yemək verdi və qorxudan sonra əmin-amanlıq
bəxş etdi."
(Qureyş 1-4)
Tirmizi'de [1] Abdullah b. Mihsan əl-Xətmi
radıyallahu ənh'dən, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin belə buyurduğu rəvayət
edilmişdir: "Sizdən hər kim ruhən və bədənlə sağlam olub gündəlik yeməyi
də yanında olsa bütün dünya nemətləri özü üçün toplanmış kimidir"[2]
Fəzilət sahibi şeyx Saleh əl-Fevzan -
Allah onu qorusun - belə demişdir: "Təhlükəsizliyin tapılması, insanın yeməyə
və içməyə ehtiyacı kimi zəruri ehtiyaclarındandır. Buna görə İbrahim Əleyhissalam
duasında bu xüsusu, ruzi tələbinin qabağına keçərmiş və belə dua etmişdir: "Bir
zaman İbrahim dedi: "Ey Rəbbim! Buranı təhlükəsiz bir şəhər et, onun əhalisinə,
- onlardan Allaha və Axirət gününə iman gətirənlərə - hər növ məhsullardan ruzi
ver!" Allah dedi: "Mən kafir olanlara bir qədər zövq almağa izin verərəm,
sonra da onları Cəhənnəm əzabına giriftar edərəm. Ora necə də pis dönüş
yeridir!" (Bəqərə 126) Çünki insanlar, qorxu tapılması halında yemək və içməqdən
məmnun olmazlar. Çünki qorxu, başqa bir şəhərdən ruzilərin daşınmasına vasitə
olan yolları kəsər. Bunun üçün Allah yol kəsicilik üçün ən şiddətli cəzanı təyin
etmişdir… İslam, bu beş zəruriliyi qorumaq əsasıyla gəlmişdir: din, can, ağıl,
namus və mal. Bu zərurətlər haqqında həddi aşanlar üçün iti cəzalar təyin
etmişdir. Bu beş xüsusun müsəlmanlara və ya razılaşmalılara aid olması fərq etməz.
Özləriylə razılaşma olan kafirlərin haqqı
da müsəlmanların haqqı kimidir. Müsəlmana lazım olan onlara da lazımdır. Nəbi
sallallahu əleyhi və səlləm belə buyurmuşdur: "Kim bir razılaşmalını
öldürsə cənnətin qoxusunu alə bilməz."… təhlükəsizlik barəsində həddi aşanlar ya
xaricilər, ya yol kesən quldurlar ya da üsyançılardır. Bu üç sinifdən hər biri
üçün, onların Müsəlmanlara, özlərinə zəmanət verilənlərə və ya zimmət əhlinə
pislik çatdırmalarını maneə törədəcək qatı cəzalar vardır"[3]
Hər ağıl sahibinin ölkədəki təhlükəsizliyi
qorumağa davam etməsi lazımdır. Bu da əvvəlcə doğru əqidənin qorunmasıyla
reallaşar. Allah Subhanehu və Təala belə buyurmuşdur: "İman gətirdikdən
sonra imanlarına zülm qatışdırmayanları əmin-amanlıq gözləyir. Doğru yola yönəlmişlər
də məhz onlardır." (Ən'am 82) Yaxşılığı əmr etmə və pisliyi qadağan etmə vəzifəsini
də hikmət və gözəl nəsihətlə yerinə yetirməli, Rəbbinə itaətə cəhd göstərməlidir.
Şübhəsiz bu dünyada və axirətdə izzəti çəkər. Allah Azze və Celle belə
buyurmuşdur: "Əgər Biz onlara: "Özünüzü (aranızdakı
günahkarları) öldürün və yaxud yurdlarınızdan çıxın!"- deyə buyurmuş
olsaydıq, içərilərindən çox azı bunu yerinə yetirərdi. Əgər onlar özlərinə
verilən öyüd-nəsihətlərə əməl etsəydilər, əlbəttə, bu, onlar üçün daha xeyirli
və daha mükəmməl olardı..Onda Biz də onlara Öz tərəfimizdən böyük bir mükafat
verər .və onları doğru yola yönəldərdik." (Nisa 66-68)
Adam bilməlidir ki, Allahın əmrindən üz
çevirmək nemət və təhlükəsizliyin itməsinə, qorxu və çaxnaşmanın yayılmasına
bir səbəbdir. Allah Təala belə buyurmuşdur: "Kim Mənim Zikrimdən üz
döndərsə, onun güzəranı sıxıntılı olacaq..." (Taha 124)
"Kim Mərhəmətli Allahın zikrindən üz döndərsə, Biz şeytanı
ona calayarıq və o da ona yoldaş olar. Şübhəsiz ki, şeytanlar onları haqq
yoldan sapdıracaq, onlar isə özlərinin haqq yolda olduqlarını güman edəcəklər.."
(Zuxruf 36-37)
"Nankorluqlarına görə onları belə cəzalandırdıq. Məgər biz
nankordan başqasını cəzalandırarıqmı?" (Səba 17)
Hər birimizin - bütün gücümüzlə - Allah
Azze və Cellenin qarşısında hər hansı bir istiqamətdən təhlükəsizliyi pozmaqdan
yaxud söz və ya əməl ilə fitnəni qışqırtmış olmaqdan məsul olduğumuzu düşünməsi
lazımdır. Müsəlmanların təhlükəsizliyini pozan hər kəsə - dinin şərtlərinə uyğun
olmaq qeydiylə - qarşı çıxılması lazımdır. Çünki müsəlmanların təhlükəsizliyini
pozan, onların dinlərini də, dünyalarını da pozmuş olar. İnsanlar bu dünyada
bir gəmini paylaşan birlik kimidir. Kimisinin payına üst tərəf, kimisinə də alt
tərəf düşmüşdür. Alt tərəfdə olanlar öz paylarına düşən bölgəni, rahatlamaq
üçün deşmək istədiklərində, üst tərəfdəkilər onları öz hallarına buraxsalar
birlikdə boğularlar. Əgər onlara mane olsalar birlikdə xilas olarlar. Necə ki
bunu Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm beləcə xəbər vermişdir.
Bizlərin niyyətləri gözəl olsa dahi, ölkələrin təhlükəsizliyini
pozanlara və Müsəlmanlara fitnələrin qapılarını açanlara qarşı gözəl
davranmamamız və gözəl zənndə olmaqda həddindən artıq getməməmiz lazımdır. Gözəl
niyyət tək başına kafi deyildir. Əksinə doğru bir tabi oluş, şəriətin məqsədlərini və nəticənin yaxşılıq
olmasını güdməyə davam etmək və başa gələnlərdən ibrət götürmək də şərtdir. Allah
ən yaxşı biləndir.
Bil ki, alim olsun, xalqdan olsun hər ağıl
sahibinin idarəçilərin zülm və təzyiqinə səbr etməsi və bu mövzuda sələfin
metoduna bağlı qalması lazımdır. Ta ki nəbimiz Məhəmməd sallallahu əleyhi və
selləm'in ardından qan tökən, cana qıyan, namus pərdəsini cıran və malları
yağmalayan bir ümmət olmasın.
Yenə keçmiş dövlətlərin başlarından keçənlərdən
ibrət götürməmiz lazımdır. Məsələn Somalidə olanlarda bizim üçün dərs və ibrət
vardır. Onlar pisliklərini paylayan
idarəçilərinə qarşı qiyam qaldırdılar. Yaxşı bundan sonra bu ana gələnə qədər nələr
oldu? Allahdan bizləri yaxşılıqlara açar, pisliklərə kilid etməsini, bizlərdən
və bütün Müsəlmanlardan həlak edici pislikləri uzaqlaşdırmasını diləyərik.
Bilinməkdədir ki bu təhlükəsizlik ancaq
insanlara hökm edən, onları dolanışıqlarına və inanclarına uyğun şəkildə idarə
edən qüvvətli bir dövlətlə reallaşar. Yenə bilinməkdədir ki, bir dövlətin bu
böyük əhəmiyyətə sahib olan təhlükəsizliyi reallaşdıra bilməsi üçün bəzi
xüsuslar lazımlıdır. Bunlardan bəziləri; xalqın idarəçilərini yaxşılıqda dinləyib
itaət etmələri, pisliklərin olması halında ən gözəl şəkildə nəsihət verərək
zülmə səbr etmələri, edilən işlərdə sonrakıların hisslərinə görə hərəkət etməsi
kimi deyil, sələfin yolunu və hikməti güdərək məsləhətlərə uyğun hərəkət etmələridir.
Necə ki bu mövzuda gələn dəlillərdən bəziləri
bu şəkildədir:
Allah Təala belə buyurmuşdur: "Ey
iman edənlər! Allaha itaət edin. Peyğəmbərə itaət edin və sizdən olan əmr
sahiblərinə də. Əgər bir şey haqqında mübahisə etsəniz, Allaha və Axirət
gününə inanırsınızsa, Allaha və Onun Elçisinə müraciət edin. Bu, sizin üçün
daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır." (Nisa 59)
Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm, zülmətsələr
dahi idarəçiləri dinləyib itaət etməyi əmr etmişdir. Müslimdə rəvayət edildiyinə
görə, Sələmə b. Yezid əl-Cu'fi, Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'ə belə
soruşdu: "Ey Allahın peyğəmbəri! Başımıza öz haqqlarını istəyən amma bizim
haqqlarımızı verməyən idarəçilər keçsə nə etməmizi əmr edərsən?" Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm ondan üz çevirdi. Sonra yenə soruşdu. Nəbi
sallallahu əleyhi və səlləm yenə üz çevirdi. İkinci və ya üçüncü dəfə
soruşduqda əl-Eş'as b. Kays onu çəkdi. Bunun üzərinə Rəsulullah sallallahu əleyhi
və səlləm belə buyurdu:
"Dinləyin və itaət edin. Onların
yükləndikləri özlərinə, sizin yükləndikləriniz də özünüzədir." [4]
Buxari və Müslim, İbn Məsud radıyallahu ənh'dən rəvayət edirlər: Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm bizə belə buyurdu: "Şübhəsiz sizlər tərəfdarcılık
və qarşı çıxdığınız işlər görəcəksiniz." Dedilər ki: "Bizə nə etməmizi
əmr edərsən ey Allahın rəsulu?" buyurdu ki: "Onların haqqlarını
yerinə yetirin və öz haqqlarınızı Allahdan istəyin. "[5]
Müslim, Huzeyfe radıyallahu ənh'dən axır
zaman fitnələrinin zikr edildiyi bir hədisdə Rəsulullah sallallahu əleyhi və
selləm'in belə buyurduğunu rəvayət edər:
"…Məndən sonra mənim yolumdan getməyən,
sünnəmə uyğun gəlməyən idarəçilər olacaq. İçlərində ürəkləri şeytanların ürəyi
kimi olub insan bədənində olan kəslər olacaq." Dedim ki;
"Ey Allahın rəsulu, bu zamana yetişsək
nə edək?" belə buyurdu:
"İdarəçini dinləməli və itaət etməlisən.
Kürəyinə vurub malını
götürsə belə dinlə və itaət ət. "[6]
Yaxşılıq barəsində idarəçilərə itaət etməyə
və onların əziyyətlərinə səbr etməyə dair bu açıq dəlilləri düşün! Ürəkləri
şeytanların ürəyi olsa da, tərəfdarcılık etsələr də, pislik işləsələr də, kürəyinə vurub mallara əl qoysalar da, xalqlarının
haqqlarını güdməsələr də və öz haqqlarının yerinə yetirilməsini məcbur tutsalar
da onların dinlənilməsi və onlara itaət edilməsi həmişə təhlükəsizliyin
qorunması və xeyrdə davam üçündür. Çünki idarəçilərə qarşı qiyam qaldırmaq çəpi
kor edər, torpaqları və nəsilləri həlak edər.
Sələmə b. Yezid əl-Cu'fi'nin: "Ey
Allahın peyğəmbəri! Başımıza öz haqqlarını istəyən amma bizim haqqlarımızı verməyən
idarəçilər keçsə nə etməmizi əmr edərsən?" şəklindəki sualına Nəbi sallallahu
əleyhi və selləm'in cavab verməkdən bir iki dəfə üz çevirməsini diqqətli düşün!
Ürəkləri qurdların ürəyi olduğu halda insan şəklində olan idarəçilər haqqındakı
cavabını və kürəyinə vurub malına əl qoyan haqqındakı cavabını da düşün!
Əgər zamanımızdakı böyük alimlərdən birinə
bu sual soruşulub, o da Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə uyğun gələrək,
sələfin yolunu izləyərək və verəcəyi cavabdan ötəri meydana gələcək fitnəni
söndürmək üçün cavab verməkdən üz çevirsə, hisslərinə məğlub düşmüş bir çox gənc
cahilcə belə deyərlər: "Qorxaq. Haqqı söyləyə bilmədi. Satılıq. Ona etibar
edilməz." Söz-söhbətlər çıxaranlardan və alimlərə qarşı cüretkarlıktan
Allaha sığınarıq.
Əbu Zər əl-Gıfari radıyallahu ənh,
gayretkeş, doğru sözlü və haqqı açıqca qışqıran biri olmasına baxmayaraq bu nəbəvi
əmrə uyğun gələrək fitnəyə açar olmamışdır. Allah ondan razı olsun. İbn Əbi
Asamın əs-Sunne adlı eserinde [7] Müaviyə
b. Əbi Sufyan radıyallahu ənh'imədən rəvayət edir: "Əbu Zerr radıyallahu ənh
Rabezeyə getdiyi zaman iraqlılardan bir minikli qrupuyla qarşılaşdı. Dedilər
ki:
"Ey Əbu Zerr! Sənə edilənləri
eşitdik. Bir bayraq əldə et, dilədiyin qədər adamla sənə gələk." Əbu Zerr
radıyallahu ənh belə dedi:
"Yavaş olun yavaş ey müsəlmanlar! Şübhəsiz
ki mən Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in belə buyurduğunu eşitdim:
"Məndən sonra sultan olacaq. Onun şərəfini
qoruyun. Onun zillətə düşməsini axtaran İslamda bir çat açmış olar. Əvvəlki halına dönmədikcə də tövbəsi qəbul
edilməz. "[8]
İşdə haqqı qışqıran, zahid və verə sahibi
Əbu Zerr radıyallahu ənh, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in həyatı
dövründəki sözünü pozmur. İnsanların çoxunun bəyənmədiyi ziddliklər və özünə
tabe olmaq istəyənlər çox olmasına baxmayaraq sultanı zillətə salmaq istəyənlərə
razı olmamışdır. Kitab və sünnə ilə şəriətin məqsədlərini yaxşı anlayanlara görə
məsələ əhəmiyyətlidir. Bütün bunlar yaxşılığın davamını qorumaq, təhlükəsizliyi
və hüzuru davam etdirmək üçündür. Çünki Allah Azze və Cellenin haqqının və
qulların haqqının doğru bir şəkildə yerinə gəlməsi ancaq təhlükəsizlik ilə
birlikdə mümkündür. Təhlükəsizlik isə ancaq qüvvətli bir hökumətlə mümkündür. Qüvvət
də ancaq yaxşılıqda dinləyib itaət etməklə, pisliyin və zülmün olması halında
da nəsihət vermək və səbr etməklə mümkündür.
İbn
teymiyye rahimehullah
belə demişdir: "İnsanların idarəçilərini tanıma vəzifəsi, dinin ən əhəmiyyətli
gərəklərindəndir. Hətta din və dünya ancaq bununla ayaqda dayanar. İnsanların məsləhətləri
ancaq bir araya gəlməklə tamamlanar. Çünki bir-birlərinə ehtiyacları vardır...
Şübhəsiz ki Allah Təala yaxşılığı əmr etməyi və pisliyi qadağan etməyi vəcib
etmişdir. Bu da ancaq qüvvət və əmrlik ilə tamamlanar. Eyni şəkildə cihad, ədalət,
həcc vəzifəsini yerinə yetirmək, Cümə namazı, bayramlar, məzluma kömək etmək hədd
cəzalarını tətbiq etmək kimi vəciblər də ancaq qüvvət və əmrliklə tamamlanar. Buna
görə "Sultanın yer üzündə Allahın kölgəsi" olduğu rəvayət edilmişdir.
Belə deyilmişdir: "Zülm edən bir idarəçi ilə keçən altmış il, idarəçisiz
keçən bir gecədən daha yaxşıdır." Təcrübə də bunu ortaya qoymaqdadır.
"[9]
"Buna görə Fudayl b. Iyaz və Əhməd
b. Hənbəl kimi sələfdən bəziləri belə demişlər: "Qəbul ediləcək bir duamız
olsaydı mütləq sultan üçün dua edərdik." Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm
də belə buyurmuşdur: "Şübhəsiz ki Allah sizin üçün üç şeydən razı olar:
özünə heç bir şeyi ortaq qoşmadan ibadət etmənizdən, Allahın ipinə birlikdə sarılıb
ayrılığa düşməmənizdən və idarəçilərinizə nəsihət vermənizdən." Bunu
Müslim rəvayət etmişdir.
"Müsəlmanın ürəyi bu üç şeyə doymaz:
Allah üçün ixlas ilə əməl etmək, idarəçilərə nəsihət vermək və Müsəlmanların
camaatından ayrılmamaq. Əgər onlara dua etsəniz, sizdən sonrakıları güdmüş
olarsınız." Bunu sünen sahibləri rəvayət etmişlər. (Müslimin) Səhihində Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləm'in belə buyurduğu rəvayət edilmişdir: "Din
nəsihətdir, din nəsihətdir, din nəsihətdir." Dedilər ki: "Kimin
üçün ey Allahın rəsulu?" belə buyurdu: "Allah üçün, kitabı üçün, rəsulu
üçün, Müsəlmanların idarəçiləri üçün və Müsəlman xalq üçün"
İdarəçiliyi din və Allah Təalaya yaxınlaşma
vəsiləsi qəbul etmək lazımdır. Çünki Allaha və rəsuluna itaət etməklə yaxınlaşmaq,
yaxınlıqların ən üstünüdür. İnsanların çoxunun vəziyyətini isə ancaq öndərlik və
mal tələbi pozar…"
Yenə ibn teymiyye rahimehullah deyər ki: "Buna görə Nəbi
sallallahu əleyhi və səlləm ümmətinə özləri üçün idarəçi seçmələrini, idarəçilərə
də əmanətləri sahiblərinə vermələrini, insanlar arasında hökm etdiklərində ədalətlə
hökm etmələrini əmr etmiş, Allaha itaət yolunda idarəçilərə itaət edilməsini əmr
etmişdir. "[10]
İbn Teymiyye belə demişdir: "Şübhəsiz ki
Allahın zalım idarəçi ilə sovduğu pislik, o idarəçinin zülmündən daha çoxdur. Necə
ki: "Zalım idarəçi ilə keçən altmış il, idarəçisiz keçən bir gecədən yaxşıdır"
denilmiştir" [11]
Yenə belə demişdir: "Şəriət, məsləhətlərin
əldə edilməsi və ya tamamlanması, pisliklərin yox edilməsi və ya azaldılması və
iki yaxşılıqdan üstün olanını seçim üçün gəlmişdir. İdarəçilər təyin edilməsi də
bunun faydalarındandır. Cahilin zənn etdiyi kimi olsaydı idarəçinin varlığı da
yoxluğu kimi olardı. Bunu isə buraxın Müsəlmanı, ağıl sahibi bir kimsə dahi
söyləməz. Əksinə ağıl sahibləri belə deyərlər: "Zalım sultan ilə keçən
altmış il, sultansız keçən bir gecədən xeyirlidir."
Abdullah b. əl-Mübarək nə gözəl söyləmiş:
"İdarəçilər olmasaydı güvən tapa
bilməzdik,
Ən zəifimizi, qüvvətli olanımız
yağmalayardı" [12]
Yenə ibn teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Bilinməkdədir
ki: insanlar ancaq idarəçiləriylə düzələrlər. Əməvilər və Abbasilərdən daha aşağı
səviyyədə zalım idarəçiləri də olsa, bu onların yoxluğundan yaxşıdır. Necə ki
belə deyilmişdir: "Zülm edən idarəçi ilə keçən altmış il, idarəçisiz keçən
bir gecədən daha yaxşıdır. "[13]
Başqa bir yerdə də belə deyər: "Səlahiyyət
sahibləri düzəlsə insanların işləri də düzələr. Onlar pozulsa insanların işləri,
hər baxımdan pozulmasa da, eyni nisbətdə pozular. Səlahiyyət sahiblərinin düzəlməsi
zəruridir. Çünki o Allahın kölgəsidir. Lakin kölgə bəzən bütün çətinlikləri
maneə törədəcək şəkildə tam olar, bəzən də bütün çətinlikləri maneə törədə bilməz.
Lakin bu kölgə heç olmazsa işlər pozular. "[14]
Bütün bu şərhlərdən aydın olan budur:
"Təhlükəsizlik hər kəs üçün bir nemətdir. Bu da ancaq idarəçilərin və qüvvətin
varlığı ilə mümkündür. Bunun reallaşması üçün yaxşılıqda dinləyib itaət etmək,
zülm və təzyiqə qarşı da səbr etmək şərtdir.
İdarəçilərini salan və - əyrilik və
sapmalarından ötəri - dövlətlərini aşırdan birliklərin, daha əvvəlki hallarında
olduğu kimi bir dəyərə çata bilmədiklərini gördük. Yenə onların öz ölkələrində
bir çox devletçiklere bölündüklərini, parçalandıqlarını, dəyərlərini itirdiklərini,
alçaq kəslər tərəfindən qınandıqlarını, alçaq mövqeyə düşdüklərini, qohumluq bağlarını
qopardıqlarını, kəslərin ana atalarıyla və uşaqlarıyla aralarının açıldığını
görürük. Buna görə belə deyilmişdir: "Hökumətsiz cəmiyyət, dəyərsiz bir cəmiyyətdir.
Zalım sultan, davam edib gedən fitnədən xeyirlidir."
Bu günün cavanları bütün ölkələrdəki Müsəlmanların
fitnələri seçərək və - zalım da olsalar - idarəçilərinin aşırdılmasıyla təhlükəsizliklərini
itirərək bu vəziyyətə düşmələrini istəyərlərmi? Soyuqdəyməni müalicə etmək istəyərkən
cüzzama səbəb olan kimsə kimi olarıq! Yaxud cüzzamı müalicə etmək istəyərkən
yaşlı və gənc sağlam kəsləri öldürən kimsə kimi olarıq. Tələ quranların tələlərindən
və boş işlər arxasında olanların işlərindən Allaha sığınarıq.
Cavanlar - xalqlarına pislik edən - idarəçilərini
aşırdan bir çox dövlətlərin başına gələnlərdən, fitnənin hər evə yayılmasından,
bəla və fəlakətlərin artmış olmasından ibrət götürməzlər mı? Bu müvəffəqiyyətsizlikləri
yaşadıqdan sonra - hər şeyə baxmayaraq - onlar şübhəsiz köhnə günlərin geri gəlməsini
xahiş etməkdədirlər. Lakin əfsus ki nə əfsus! Milyonlarla insan öldürülmüş və
yaralanmışdır. Evlər və məscidlər yıxılmışdır. Mahremiyetler parçalanmış,
mallar yağmalanmış və yollar kəsilmişdir. Kömək istənəcək olan Allahdır.
Əhli sünnə alimləri Müsəlman zalım dövlətləri,
zülmlərini istəyərək və ya dünyalarına meyl edərək müdafiə etməzlər. Onlar bu
işdən insanların ən uzaq olanlarıdır və idarəçilərin əlindəkilərdən payı ən az
olanlarıdır. Lakin mövcud olan pisliklərdən kədər eşitsələr də, sələfin
metoduna tabe olaraq yaxşılığın davamını qorumaq və qan tökülməsinə,
mahremiyetlerin parçalamasına mane olmaq üçün fitnəyə və ona aparan səbəblərə
qarşı çıxmaqdadırlar. Pisliklərin mövcud olduğunu inkar etməməkdə, bu pislikləri
işləyənləri üzrlü hesab etmədə həddindən artıq getməməkdə, mümkün olduğu qədər
günahların nəticələrindən çəkindirməkdə, İslam və Müsəlmanlar üçün ən uyğun
olanını seçərək Allah Azze və Celleyə dəvət etməkdədirlər.
Ey cavanlər! Sizlərin filan dövləti salmağı
bacaracağınızı qəbul etsək belə, bu ancaq torpaqların və nəsillərin həlak olmasını
gətirəcək. Müsəlmanlar isə bu vəziyyətə zəif haldadırlar. İslamın düşmənləri
sizi və məsələnizi buraxacaqlarmı? Yoxsa sizinlə onlardan bir çox birlik arasında
döyüşmü çıxaracaqlar? Onların çoxunun vəziyyətini Allah Azze və Cellenin bu
sözü bildirməkdədir: "...Sən onların həmrəy olduğunu güman edirsən,
halbuki onların qəlbləri dağınıqdır...." (Həşr 14)
Təxribatlardan sonra düşmənlər bir çox
ölkələrə girdikləri kimi girəcəklər, - sizdən və döyüşdüyünüz kəslərdən -
başlar və qollar kəsiləcək, sonra nəticə bizdən başqalarının lehinə olacaq. Vəziyyət
bu sözdə deyildiyi kimidir: "Biz malın başına və buynuzlarına sarıldıq,
İslam düşmənləri isə südünü sağdı." Allahdan gəldik və O'na dönücülərik. Şair
belə deyər:
İki çiyininin üzərində başqasını yüksəklərə
daşıyır
O yalnız yuxarı çıxmağa yarayan bir nərdivan
deyilmi?
Xəbərdarlıq: ibn teymiyye rahimehullah'ın az əvvəl nəql edilən sözlərini dəlil gətirərək
əmrlik təyinin vəcib olduğunu və öz əmrlərinə beyət edilməsinin lazım olduğunu
iddia edən bəzi camaatları görməmiz çox çaşdırıcıdır. Bununla öz hiziplerine
(qruplarına) qatılmaq lazım olduğunu, onların bayraq və əlamətlərinin yayılmasının
zəruri olduğunu iddia edərlər!
Bununla birlikdə onların əmrlərinin çoxu
zülmə uğramış və məchul kəslərdir. Yalnız özlərinə güvəndikləri kəslərə bildirərlər!
Halbuki onlar bütün ölkələrdəki seçkilə ya da məcburen başa
keçmiş liderləri və idarəçiləri yaxşılıq barəsində dinləyib itaət etməyi qəbul
etməzlər! Hər nə qədər bəziləri ancaq bilinən şəkildə başa keçənlərə itaət ediləcəyinə
dair detallara girsələr də belədir. Necə ki
İbn Teymiyye - özlərinə beyət edilməsinin doğru olduğuna dair dəlil gətirdikləri
- Minhacu's-Sunne'de keçən sözündə, Rafızilerin Mehdilik iddialarını rədd edərək
belə demişdir: "Doqquzuncu istiqamət: Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm
bilinən şəkildə mövcud olan, səlahiyyətləri olan, insanları idarə etməyə gücləri
olan idarəçilərə itaəti əmr etmişdir. Mövcud olmayan və bilinməyən yaxud səlahiyyəti
və heç bir şeyə gücü çatmayan kəslərə itaəti emretmemiştir" [15]
Bunu düşün! afiyət verən Allaha həmd edərəm.
Lakin bu da deyilmişdir: "Yaxşılıqda
dinləyib itaət etmək və əziyyətə qarşı səbr etməyə dair bu keçən dəlillərin hamısı
doğrudur. Ancaq bunlar ən pis ehtimalda zülm və təzyiq tətbiq edən Müsəlman
idarəçilər haqqındadır. Zamanımızdakı idarəçilər isə kafirlərdir. Bundan ötəri
onları dinləmək də yoxdur, hörmət göstərmək də. Onların uzaqlaşdırılması üçün
qiyam qaldırmaq lazımdır!!"
Cavab: Biz bunu tamamilə qəbul etmirik. Detala
gedilməsi lazımdır amma yeri bura deyil. Allah'dan bu mövzuda hazırladığım
kitabı tamamlamağı mənə nəsib etməsini, bütün narahatlıq və problemləri məndən
uzaqlaşdırmasını, mənimlə yaxşılıqların arasına girəcək olan; içdən və ya
xaricdən, bildiyim və ya bilmədiyim bütün maneələri qaldırmasını diləyirəm.
Lakin deyilənləri mübahisə edəcək olsaq,
bütün bunlar fitnəni qışqırtmağı, cəmiyyətlərin yaxşılıq üzrə davamının yox
olmasına səbəb olan qarışıqlıq qapısının açılmasınımı tələb edir?! İdarəçinin
küfrə girməsi ayrı bir şey, fitnələrin ölkələrə və qullara axması başqa bir
şeydir.
Fitnələri qışqırtmaq; kafir idarəçini Müsəlmanmı
edəcək və ya onların günahkar olanlarını təqvalı halınamı gətirəcək? Bu,
torpaqların və nəsillərin həlak olmasına səbəb olan fitnələrin atəşini qüvvətləndirmək,
məzlumun uğradığı zülmü və günahkarın günahını artırmaq deyilmi? Dinin əlamətlərini
ayağa qaldırıb isyankarları və kafirləri zəlil edəcək şey budurmu? Dində
günahkar və ya kafirin cəzalandırılmasının yolu budurmu? Yarım əsrdən çox
zamandır bir çox ölkələrdə bunlar edilməsinə baxmayaraq pislik azaldımı və ya
yox oldumu?
Ədalətli bir şəkildə və obyektiv olaraq
qiymətləndirənlər bu məsələlərin Müsəlmanlara ancaq pislik gətirdiyini görərlər.
çalışanların səyi, məzlumun zülmü və pisliklərin çirkinliyi artmışdır. Hətta bəzi
ölkələrdəki bəzi Müsəlmanların, öz aralarındakı döyüşdə özlərinə uyğun gəlmələri
üçün və ya öz qardaşlarından olan müxaliflərinə qarşı kömək istəmək üçün Yəhudi
və Xristianların dahi ölkələrinə girmələrini xahiş etdiklərini görərik. "...İbrət
götürün, ey ağıl sahibləri!..." (Həşr 2)
İmam İbn Qəyyim rahimehullah, zaman və vəziyyətlərin dəyişməsinə
görə fətvanın da dəyişməsi qaidəsinə nümunə verərkən belə demiştir [16] : "…Birinci nümunə: Nəbi
sallallahu əleyhi və səlləm ümmətinə pisliyə qarşı çıxmaq lazım olduğunu
bildirmişdir. Bunun məqsədi bu qarşı çıxma sayəsində Allahın və rəsulunun
sevdiyi bir yaxşılığın əldə edilməsidir. Əgər pisliyə qarşı çıxmaq, daha böyük
bir pisliyə və Allah ilə rəsulunun daha çox nifrət etdiyi bir şeyin ortaya çıxmasına
səbəb olacaqsa, hər nə qədər Allah bu pisliyə və onu işləyənlərə qəzəb etsə də,
belə bir qarşı çıxış doğru deyil. İdarəçilərə və səlahiyyət sahiblərinə qarşı çıxıb,
onlara qarşı qiyam qaldırmaq belədir. Çünki bu, hər pisliyin və zamanın sonuna
qədər sürəcək bir fitnənin əsasıdır. Necə ki səhabələr, Rəsulullah sallallahu əleyhi
və selləmdən namazı vaxtından təxirə salan idarəçilərə qarşı döyüşmək üçün icazə
istəmişlər, "Onlarla döyüşməyəkmi?" demişlər idi. Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm isə: "Namaz qıldıqları müddətcə xeyr"
buyurdu. Yenə: "Kim idarəçisində xoşlanmadığı bir şey görsə səbr
etsin. İtaət etməkdən əlini çəkməsin" buyurmuşdur.
Yenə belə demişdir: "Böyük və kiçik
fitnələrdə İslamın başından keçənləri düşünənlər, bu əsasın itirildiyini görəcəklər.
Pisliyə qarşı səbr etməyib bunu aradan qaldırmağı tələb etmək daha böyük
pisliyi meydana gətirmişdir. Necə ki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm Məkkədə
daha böyük pisliklər görmüşdü və bunları dəyişdirməyə gücü çatmırdı. Hətta
Allah Məkkənin fəthini nəsib etdiyində ora İslam diyarına dönmüşdü. Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm Kəbəni İbrahim əleyhissalamın qurduğu dirəklər üzərində
yenidən bina etmək istəyirdi. Buna gücü çatır olmasına baxmayaraq, Qureyşlilərin
bunu qaldıra bilməyəcək olması və küfrdən İslama yeni girmiş olmaları səbəbiylə,
daha böyük bir çətinliyin ortaya çıxmasından çəkinmişdi. Buna görə, mövcud vəziyyətdən
daha böyük bir çətinliyin ortaya çıxmaması üçün idarəçilərə əl ilə qarşı çıxmağa
icazə verməmişdir…"
"ibn teymiyye - Allah onun ruhunu
müqəddəs hesab etsin və qəbirini işıqlandırsın - belə dediyini eşitdim: "Mən
və bəzi yoldaşlarım Tatarların basqını zamanında şərab içən bir birliyə uğradıq.
Yanımdakılardan biri onlara qarşı çıxmağa çalışdı. Mən də bunu qəbul etməyərək
dedim ki: Şübhəsiz Allah içkini haram
etmişdir. Çünki bu Allahı zikr etməkdən və namazdan saxlayar. Bu kəslərə gəlincə,
içki bunları canlara qıymaqdan, əsirlər götürməkdən və mallara əl qoymaqdan
saxlayır. Onları öz hallarına burax."
İbn Qəyyim rahimehullah "Rəsulullah sallallahu əleyhi
və səlləm Məkkədə daha böyük pisliklər görmüşdü lakin dəyişdirməyə gücü çatmırdı"
şəklindəki sözlərini bir düşünün! Şübhə yox ki burada bütlərə tapınılmasını nəzərdə
tutmaqdadır. Bu heç bir bağlılığın olmadığı açıq-aşkar bir küfrdür. Bununla
birlikdə Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm o sırada Müsəlmanların güclərinin
bunu dəyişdirməyə çatmaması səbəbiylə qarşı çıxa bilmədi. Çünki belə bir qarşı
çıxış pislik və fitnə gətirəcəkdi. Bütün bu xüsuslar, istər günahkar bir idarəçi
istəsə küfründə ixtilaf olmayan kafir bir idarəçi zamanında olsun fərq etmədən,
pisliyə qarşı çıxmanın güc çatması və məsləhətə uyğunluqla qeydli olduğunu göstərməkdədir.
əl-İstiqamət adlı əsərdə ibn teymiyye rahimehullah'ın içki içən Tatarlara, Gürcülərə və bənzərlərinə qarşı çıxan Müsəlmanları
bundan saxladığını şəxsən izah etməsinə baxın! Yenə yaxşılığı əmr etmək və
pisliyi qadağan etmək barəsində məsləhətləri və mefsedetleri (yaxşılığa uyğunluğu
və təxribatçılığı) güdmənin lazım olduğuna dair detallı şərhlər etmişdir. Hətta
belə demişdir: "Nəticədə bu mövzuda və bənzərlərində bir araya gələn yaxşılıqlarla
pisliklərin varlığının və yoxluğunun dartılması gerekir"[17]
Müsəlmanların bütün kafir idarəçilərinə
qarşı qiyam qaldırmaq fikirində olanlar, Sələfin güc çatması və məsləhətə uyğunluğa
göstərdikləri diqqəti güdməməkdədirlər. Hətta bu açıq ayəyə müxalif çıxmaqdadırlar:
"Allahdan gücünüz çatdığı qədər qorxun." (ət-Təğabun 16) Dinən güc
çatdırmaq, ancaq pisliyin ona bərabər səviyyədə və ya daha irəli ölçüdə bir
pisliyə səbəb olmadan ortadan qaldırılmasıyla mümkündür. Bütün bunlar elm və
anlayış sahiblərinin təqdiri ilə olar.
Necə ki İbn Teymiyye rahimehullah belə
demişdir: "Dinən güc çatdırmaq, daha üstün bir zərərin olmadığı şeyin əldə
edilməsiylə olar. "[18]
Bunu da açıqlayar: "Əgər döyüşmənin
gətirdiyi pislik, yaxşılığından çox olacaqsa bu döyüş fitnedir."[19]
Bunun qiymətləndirməsi həvəslərlə deyil,
din tərəzisində olar. ibn teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Yaxşılıqlarla
pisliklərin dartılması dinin ölçüləriylə olar. Adam dəlillərə tabe olsa bu
mövzuda sapmaz. Ancaq bənzərlərini bildiyindən ötəri öz fikiriylə içtihat etsə
o başqa. Dəlillərdən məhrum olanın hökmlərə isabət etməsi çox azdır. "[20]
əl-Cuveyni, Gıyasu'l-Umem'de [21] yaxşılıqlarla pisliklərin qiymətləndirilməsini
izah edərkən belə demişdir: "Bu tək kəslərin güdməsiylə deyil, əksinə hal
və akd əhli (məsələləri qərara bağlamağa səlahiyyətli) kəslərin güdməsiylə
reallaşar."
Müsəlmanların bu günki bütün idarəçilərinin
- bu müxaliflərin fikirində olduğu kimi - kafir olduqlarını qəbul etsək dahi
onlara qarşı silahla qiyam qaldırmaq lazım deyil. Çünki Müsəlmanların vəziyyəti
eynilə Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm"in Məkkədə bütlərə ibadət edilməsinə
baxmayaraq O (sallallahu əleyhi və səlləm) səbr edərək dəvət işiylə məşğul
olmuşdur. Yalnız bütləri qırmaqla məşğul olmamışdır. Ürəklərində bu bütləri
parçaladıqdan sonra gözlərinin qarşısında parçalamışdır. Onlar İslam nemətindən
ötəri Allaha həmd və şükr edirdilər. Yaxşı ya bizlər Nəbi sallallahu əleyhi və
selləm"in hikmətli davranışının harasındayıq?
Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm"in və səhabələrinin (Allah hamısından
razı olsun) Məkkədəki vəziyyətlərinə baxıb müşriklərin əziyyətlərinə baxmayaraq
ən gözəl şəkildə dəvət etdiklərini görən, bununla indiki vaxtda alimlərin
metoduna müxalif çıxan kəslərin arasındakı fərqləri anlar. Kömək istənəcək olan
Allahdır.
Eyni şəkildə Quranın məxluq olduğunu söyləməsinə,
buna dəvət etməsinə, insanları sınamasına və Əhli Sünnəyə əziyyət etməsinə
baxmayaraq, yenə bu sözün küfr oluşunda alimlər ittifaq etmiş olmalarına
baxmayaraq xəlifə el-Vasıka qarşı qiyam qaldırmaq istəyənlərin qarşısında İmam Əhmədin
mövqesi də belədir.
Bətini, Hululcü, həddindən artıq Muattıla və
buna bənzər küfrə salıcı hallarda olan idarəçilər qarşısında ibn teymiyye rahimehullah və digər sünnə imamlarının
mövqesi də belədir. Allah ən yaxşı biləndir.
Buna görə fəzilət sahibi şeyx İbn Useymin
rahimehullah belə demişdir: "…Uzaq ehtimalla idarəçinin kafir olduğunu fərz
etsək bu insanları ona qarşı üsyan etdirənə qədər qışqırtmaq, təhrik edib döyüş
çıxarmaq mənasını verməz mi? Şübhəsiz bu səhvdir. Bu yolla məsləhəti təmin etmək
ümid edilməz. İstənən məsləhəti bu yolla əldə etmək mümkün deyil. Əksinə bu
böyük pisliklərə səbəb olar. Məsələn insanlardan bir qrup ölkədə idarəçiyə qarşı
qiyam qaldırsa və bu qrupun əlində olmayan güc və səlahiyyətlər bu idarəçinin əlində
olsa vəziyyət nə olar? Bu azlıq qrup qalib gələ bilərmi? Qalib gələ bilməz!! Tam
əksinə pislik və təxribat ortaya çıxar. İşlər düzəlməz. İnsan əvvəlcə dinin nəzərindən
baxmalıdır. Dinə də çəp gözlə baxmamalıdır. Dəlilləri tək tərəfli ələ almamalıdır.
Əksinə bütün dəlilləri bir yerdə qiymətləndirməlidir.
İkincisi; bunun necə bir nəticə doğuracağına
ağıl və hikmət gözüylə baxmalıdır. Buna görə bizlər bu kimi yolları çox səhv və
təhlükəli görürük. İnsanın bu yolu izləyənləri dəstəkləməsi caiz deyil. Əksinə
tamamilə uzaq dayanmalıdır. Bizlər hökumətin özü haqqında deyil, ümumi mənada
danışarıq. "[22]
Yalnız idarəçinin kafir olmasıyla - əgər
bunu qəbul etsək - insanların ona qarşı qiyamının və silahla vəzifədən ayırmanın
lazım olmadığını qəbul etdikdən sonra bilməli ki, zalım da olsa Müsəlman idarəçiyə
qarşı qiyam qaldırmaq böyük pisliklərə sürüyər.
Necə ki İbn Teymiyye rahimehullah belə
demiştir [23] : "Səlahiyyət
sahibinə qarşı qiyam qaldırıb da aradan qaldırmaq istədiyi pislikdən daha böyük
bir pisliyə səbəb olmayan bir qrup haradasa bilinməməkdədir."
Yenə belə demişdir: "Səlahiyyət
sahibi idarəçiyə qiyam qaldırıb da bundan ötəri yaxşılıqdan daha böyük bir
pisliyin meydana gəlməməsi çox nadirdir. Məsələn Mədinədə Yezidə qarşı qiyam
qaldıranlar, İraqda Abdulmelikə qarşı qiyam qaldıran İbnu'l-Eş'as, Xorasan'da oğuluna
qarşı qiyam qaldıran İbnu'l-Muhelleb, yenə Xorasan'da qiyam qaldıran dəvət
sahibi Əbu Muslim, Mədinə və Basrada Mənsura qarşı qiyam qaldıranlar və bənzərləri
belədir."
"Bunlar məqsədlərinə ya çatmışlar ya
da çata bilməmişlər. Sonra rəhbərlikləri əllərindən çıxmış, nəticəsiz qalmışdır.
Abdullah b. Əli və Əbu Muslim bir çox insan öldürmüşlər. Hər ikisini də Əbu Cəfər
əl-Mənsur öldürmüşdür. Harre xalqı, İbnu'l-Eş'as, İbnu'l-Muhelleb və digərlərinə
gəlincə tərəfdarlarıyla birlikdə uduzmaya uğramışlar. Nə dinin gərəyini yerinə
gətirə bilmişlər nə də dünyaları qalmışdır. Allah Təala nə dini nə də dünyanı
islah etməyən bir şeyi əmr etməz. Bunu edənlər Allahın təqva sahibi dostlarından
və cənnətliklərdən olsa da Əli, Aişə, Talha, Zübeyr və digərlərindən (Allah
onlardan razı olsun) daha üstün ola bilməzlər. Bununla birlikdə bunların etdikləri
döyüşlər tərifə dəyər şeylər deyil. Bu kəslər Allah qatında ən qiymətli kəslərdir
və niyyətləri başqalarından daha gözəl idi."
"Harre xalqı da belədir. Onların
arasında da elm, din və əxlaq sahibi insanlar vardı. İbnu'l-Eş'as'ın tərəfdarları
arasında da elm və din əhli kəslər vardı. Allah hamısını bağışlasın."
"İbnu'l-Eş'as fitnəsi zamanında əş-Şa'bi'ye:
"Harada idin ey Amir?" deyilincə belə cavab vermişdir: "Şairin
dediyi yerdəydim:
Qurd uludu və uluduğunda qurdla ünsiyet etdim,
insan səsi haradasa məni uçuracaqdı
Bizə fitnə isabət etdi və təqva sahibi
yaxşı kəslərdən də ola bilmədik, qüvvətli günahkarlardan da olmadıq."
Yenə ibn teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Hasen əl-Bəsri
belə deyərdi: Haccac Allah'ın bir əzabıdır. Allah'ın əzabını əllərinizlə
uzaqlaşdıra bilməzsiniz. Lakin zillətlə boyun əyərək yalvarmalısınız. Şübhəsiz
ki Allah belə buyurmuşdur: "Biz onları əzabla yaxaladıq, onlar yenə öz Rəbbinə
boyun əymədilər, Ona yalvarıb-yaxarmadılar." (Mu'minun 76) Abdullah b. Ömər,
Səid b. əl-Museyyeb, Əli b. əl-Hasen və digərlərinin Harre hadisəsində Yezidə
qarşı qiyam qaldırmaqdan qadağan etmələri nümunəsində olduğu kimi Müsəlmanların
fəzilətliləri fitnədə qiyam qaldırmaqdan qadağan edirdilər. Yenə Hasen əl-Bəsri,
Mucahid və başqaları da İbnu'l-Eş'as fitnəsində qiyam qaldırmaqdan qadağan
etmişlər idi. Buna görə Əhli Sünnə, Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'dən sabit olan səhih hədislərdən ötəri
fitnədə döyüşülməməsini qərarlaşdırmış, əqidələrində bu xüsusu zikr edər
olmuşlar. İdarəçilərin zülmünə qarşı səbr etməyi və döyüşü tərk etməyi əmr
etmişlər. Elm və din əhlindən bir çox kimsə fitnədə döyüşmüş olsalar da vəziyyət
belədir…"
"Bütün bunlar Rəsulullah sallallahu əleyhi
və selləm'in idarəçilərin zülmünə səbr etmə və onlara qarşı döyüş və qiyamı tərk
etmə əmrini açıqlamaqdadır. Çünki qulların dünya və axirət işlərinin yaxşılığı
üçün uyğun olan budur. Qəsdən və ya səhv ilə buna müxalif çıxan bunu etməklə
yaxşılığı əldə edə bilməz, əksinə pislik ortaya çıxar. Bunun üçündür ki Nəbi
sallallahu əleyhi və səlləm əl-Hasen radıyallahu ənh'i: "Şübhəsiz bu oğulum
əfəndidir. Allah bunun vəsiləsiylə Müsəlmanlardan iki böyük qrupu barışdıracaq"
sözləriylə tərifləmişdir. Fitnədə döyüşən, idarəçilərə qarşı qiyam qaldıran,
itaətdən əl çəkən və camaatdan ayrılan heç kimi isə tərifləməmişdir. " [24]
ibn teymiyye rahimehullah'ın: "Fitnədə döyüşən heç
kim təriflənməmişdir" sözünü yaxşı düşün. O zaman qiyamın fitnə qapısı
açacağını anlarsan və bu mövzuda həyəcana qapılanlardan olmazsan. Hətta idarəçi
zülm edən biri və ən pis günahkarlardan biri olsa dahi belədir. Çünki ona qarşı
qiyamın - ümumiyyətlə - ancaq daha böyük bir pislik gətirər.
əl-Fethu'l-Bari'de [25] İbn Battalın belə dediyi zikr edilər: "Bu
hədisdə - yenə - idarəçiyə qarşı - zalım da olsa - qiyamın tərk edilməsi lazım
olduğuna dəlil vardır. Çünki Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm Əbu Hureyre radıyallahu
ənh'ə bunların və atalarının adlarını bildirmişdir. Ümmətinin həlakının
bunların əliylə olacağını xəbər verdiyi halda onlara qarşı qiyamı əmr etməmişdir.
Çünki qiyam qaldırmaq daha çox həlak edici və onların itaətini kökdən yox
edicidir. İki pislikdən yüngül olanı və iki işdən asan olanı seçilmişdir."
Bu bizə Rəsulullah sallallahu əleyhi və
selləm'in yolunu və səhabələrin - Allah onlardan razı olsun - metodunu göstərməkdədir.
Burada Müsəlmanları idarəçilərin xəbər və vəziyyətlərini araşdırmaqla məşğul
etmək və böyüklərlə kiçiklərin, kişilərlə qadınların, yaxşılarla pislərin dilinə
dolayana qədər xalq arasında bunları yaymaq söz mövzusu deyil. Əks halda niyə Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm ümmətin həlakının əllərində olduğu bu cavanlərın
halını bütün səhabələrinə bildirmədi? Halbuki namaz, zəkat və bənzərlərini
bildirmişdir. Əgər bunları xalq arasında məşhur edib yaymaq doğru bir yol
olsaydı Əbu Hureyre radıyallahu ənh bunu niyə insanlara yaymadı? Şübhəsiz bütün
bunlar döyüşlərə səbəb olan fitnələrin qapılarını bağlayan sələfin fiqhini
(anlayışını) göstərməkdədir. Onların yolunu yol əldə etməyənlər bunu qorxaqlıq
və geri qalmaq olaraq görürlər. Şikayətimiz Allahadır.
Necə ki İbn Teymiyye rahimehullah fitnə və
döyüşlərdə keçənləri bilmənin dini həqiqətlərdən olmadığını açıqlamış və Əbu
Hureyre radıyallahu ənhin: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmdən
iki qab dolusu elm əzbərlədim. Birini aranızda yaydım. Əgər digərini də yaysam
qırtlağımı kəsərsiniz" sözünü zikr etdikdən sonra belə demişdir: "Bu
saxlanan elm zahire zidd düşən bir bətin deyil. Hətta dinin həqiqətlərindən də deyil. Bu yalnız fitnələrdə
və döyüşlərdə olacaq şeylərin xəbəridir. Döyüşlər; Müsəlmanlarla kafirlər arasında
olacaq döyüşlərdir. Fitnələr isə Müsəlmanlar arasında olacaq şeylərdir. Buna
görə Abdullah b. Ömər radıyallahu ənh'imə belə demişdir: Əgər Əbu Hureyre sizə
xəlifənizi öldürəcəyinizi xəbər versə, belə belə edəcəyinizi bildirsə əlbəttə Əbu
Hureyre yalan danışdı dərdiniz" Bunun kimi xəbərlərin ortaya çıxması, dövlətlərinin
dəyişməsindən bəhs etdiyi üçün kralların və yandaşlarının xoşlanmadıqları
şeylerdendir"[26]
Hökmlərin detallarının bilinməməsini,
dində zəruri olaraq bilinməsi lazım olan məsələlərin bilinməməsi və dinin həqiqətlərini
bilməməklə bərabər görən, müxaliflərinin namuslarını və hətta canlarına qıymağı
halal sayan bu kəslər nəyin nəsi?
Tahaviye şarihi [27] deyər ki: "Zülmətsələr dahi itaət edilmələrinə
gəlincə, bunun səbəbi onların itaətindən ayrılmanın onların zülmündən də daha
çox pislik gətirməsidir. Hətta zülm etmələrinə baxmayaraq onlara səbr etmək
pislikləri örtər və əcrləri qatlayar."
əl-Müəllimi rahimehullah ət-Tenkil'de [28] belə deyər: "Əbu Hənifə, ortaya çıxardıqları
zülmlərindən ötəri Abbasi oğullarına qarşı qiyamı müstəhəb və ya vacib görərdi.
Onların öldürülməsini kafirlərin öldürülməsindən üstün tuturdu. Əbu İshak - yəni əl-Fezari - buna qarşı
çıxdı. Elm əhli bu mövzuda ixtilaf edirdilər. Onlara qarşı qiyamı yaxşılığı əmr
və pisliyi qadağan etmək və haqqı ayağa qaldırmaq olaraq görən olduğu kimi
bundan xoşlanmayanlar da vardır. Müsəlmanlara üsyandan ötəri bir ayrılış, sözü
ayırmaq, camaatı parçalamaq, birliyi pozmaq, bir-birlərini öldürməklə məşğul
etmək, qüvvətlərini zəiflətmək, düşmənlərini gücləndirərək açıqlarını bağlamaq,
Müsəlmanlara kafirləri idarəçi etmək, Müsəlmanların öldürülməsinə səbəb olmaq,
onları zəlil etmək və Müsəlmanlar arasında ayrılığı yerləşdirmək olaraq görərlər.
Beləcə nəticə onların hamısı üçün müvəffəqiyyətsizlik və utanc səbəbi
olacaq."
"Necə ki Müsəlmanlar qiyam təcrübəsini
yaşamışlar ancaq nəticədə pislik görülmüşdür. İnsanlar Osman radıyallahu ənhə
qarşı qiyam qaldırarkən yalnız haqqı tələb etdikləri fikirində idilər. Cemel
döyüşündə tərəflər öndərlərinin haqqı tələb etdikləri fikirində idilər. Bunların
nəticəsi nəbəvi xəlifəliyin sona çatıb Ümeyye oğulları dövlətinin qurulması
oldu. Huseyn b. Əli radıyallahu ənh məcbur edildiyi şeyə məcbur edildi, o
pisliklər oldu. Sonra Mədinəlilər qiyam qaldırdı və Harre hadisəsi meydana gəldi.
Sonra Quran oxucuları İbnu'l-Eş'as ilə birlikdə qiyam qaldırdı, yaxşı nə oldu? Sonra
Zeyd b. Əli hadisəsi oldu. Rafıziler ondan Əbu Bəkir və Ömər radıyallahu ənh'imədən
uzaq olduğunu açıqlamasını istədilər. Qəbul etməyincə onu köməksiz buraxdılar.
Olanlar oldu. Sonra Abbas oğulları ilə birgə qiyam qaldırdılar və - Əbu Hənifənin
qiyam qaldırılması fikirində olduğu - dövlətləri quruldu. Rafıziler - qiyam
mövzusunda Əbu Hənifə ilə eyni fikirdə olan - İbrahim ilə birlikdə qrup meydana
gətirdi. Əgər onlara müvəffəqiyyət yazılmış olsaydı Rafıziler onların dövlətinə
hakim olacaqdılar. Beləcə Əbu Hənifə onlara qarşı qiyama dair fətvasından
döndü."
Yenə belə demiştir [29] : "Qiyama
qarşı çıxanların və caiz görənlərin dəlil gətirdikləri naslar bilinməkdədir. Muhakkikler
bunların arasını belə tapmışlar: "Qiyam qaldırılması halında meydana gələcək
pislik qalib zənnə görə yüngül olacaqsa qiyam qaldırmaq caiz olar, əks halda
caiz olmaz. Müçtehitler bu mövzuda ixtilaf etmişlər. İki fikirdən doğruya yaxın
olanı tarixdən ibrət götürən, insanların arasına çox qarışan, döyüşləri və əsgərlərin
vəziyyətlərini bilənlərin fikiridir. Əbu İshak işdə belə idi."
əl-Müəllimi rahimehullah'ın sözünü zalım
idarəçilərə qiyamın pisliyini açıqlamaq üçün zikr etdim. Qiyam mövzusunda alimlərin
ixtilafına gəlincə, bu köhnə bir ixtilafdır. Bundan sonra qiyama qarşı çıxmaq
fikiri qərara bağlanmış və qiyam qaldırmamaq Əhli Sünnə'nin bir xüsusiyyəti halına
gəlmişdir. Əhli Sünnə bunu əqidələrini izah etdikləri kitablarında zikr etmişlər,
özlərinə bu mövzuda müxalif çıxan düşmənlər bidət və heva əhli olmuşdur.
Necə ki İmam Buxari rahimehullah,
el-Lalkainin Şərhi Üsulu Etiqadı Ehli's-Sunne'de [30] rəvayət etdiyi əqidəsində belə demişdir: "Hicaz,
Məkkə, Mədinə, Kufə, Basra, Vasıt, Bağdad, Şam və Misir xalqından elm əhli olan
mindən çox kimsəylə qarşılaşdım. Onlarla bir neçə il aralıqla dəfələrlə, sonra
yenə dəfələrlə görüşdüm. Qırx altı ildən daha çox bir müddətdən bəri onlar hələ
çox sayda mövcudkən bir neçə il içində Şamlılarla, Misir və Cezirelilərlə iki dəfə,
Basralılarla dörd dəfə görüşdüm. Hicazda altı il qaldım. Xorasansalı
muhaddislerle Kufəyə və Bağdada neçə dəfə girdiyimin sayını bilə bilmərəm…"
Sonra bu diyarlardakı bir çox kəslərin adlarını zikr edər və belə deyər:
"Bunların adını verməklə kifayətlənməmizin
səbəbi sözü qısa kəsmək və uzanıb getməməsi üçündür. Mən onlardan hər hansı bir
kimsənin bu xüsuslarda ixtilaf etdiklərini görmədim…" Burada əqidə ilə əlaqədar
məsələləri zikr edər. Bu xüsuslardan biri də budur "İdarəçilərlə çəkişməmək…
Məhəmməd sallallahu əleyhi və selləm'in ümmətinə qarşı qılınc çəkiləcəyi
fikirində olmamaq. əl-Fudayl dedi ki: "Əgər mənim qəbul ediləcəyini bildiyim
bir duam olsaydı onu ancaq idarəçi haqqında edərdim. Çünki o düzəlincə ölkə də,
qullar da təhlükəsizliyə qovuşar." İbnu'l-Mubarek dedi ki: "Ey xeyiri
öyrədən adam! Belə bir şeyə səndən başqa kim cəsarət edə bilər?"
Sabit və qərara bağlanmış bu icmanın bu məsələdəki
ixtilafı ortadan qaldırmasını düşün! İbnu'l-Mubarek'in Fudayla söylədiyini də
düşün. Ehtimalla - doğrusunu Allah bilər - heva əhlinin Əhli Sünnə'ni qorxaqlıq
və idarəçilər qarşısında zəifliklə ittiham etmələrinə işarə edir. Doğrusunu
Allah bilər ya, buna görə Əhli Sünnə'dən bəziləri önlərində idarəçiyə dua edilməsinə
səs çıxarmamışlar. İbnu'l-Mubarek bu sözü Fudayldan eşidincə ona: "Buna səndən
başqa kim cəsarət edə bilər?" demişdir. Bu, Fudaylın inandığı şeyi açıqca
söyləmədəki qüvvətini göstərər. İndiki vaxtda nə qədər alim və imam vardır ki
idarəçiyə dua etdiyi üçün - Haqq güdülmədən - "o pullu işçidir" və ya
"Yaltaq" yaxud "Qorxaq" deyilmişdir. Haqq üzərində davam edəndən
başqa haqqın tərəfdarı yoxdur. Şikayətimiz Allah Subhanehu və Təala'yadır və təvəkkülümüz
də O'nadır.
Necə ki əl-Lalkai yenə bir çox kimsədən
bu mövzudakı icmanı nəql etmişdir. Adı çəkilən əsərə müraciət edin.
əl-Eşari Risaləti Ehli's-Sugr'da [31] belə
demişdir: "Yaxşı olsun pis olsun Müsəlmanların idarəçilərini və Müsəlmanların
işlərini razılıq ilə və ya zorla boynuna götürən hər kəsi dinləmək və itaət etmək
barəsində, icma edilmişdir. Zülm edən və ya ədalət edən idarəçilərə qılıncla
qiyam qaldırmaq lazım deyil. Yenə onlarla birlikdə düşmənə qarşı döyüşüləcəyində,
beytin həcc ediləcəyində, tələb etdiklərində zəkatın onlara veriləcəyində,
arxalarında Cümə və bayram namazlarının qılınacağında da icma etmişlər."
Allah ona rəhmət etsin.
Bu icma yuxarıda keçən şərhlərə uyğundur.
Eşarinin zikr etdiyi kimi düşmənə qarşı bu idarəçiylə birlikdə döyüşülməsi barəsində
müxaliflərin dəlili yoxdur. Çünki mütləq olaraq - bu mövzuda detal vardır - itaətdən
əl çəkib onunla birlikdə döyüşməyi tərk etmək lazım deyil. Allah ən yaxşı biləndir.
Bunun bənzərini əs-Sabunu
Akidetu's-Selefi Ashabi'l-Hadis [32] adlı
əsərində bu şəkildə ifadə etməkdədir: "Hədis səhabələri Cümə və bayram
namazları ilə digər namazların yaxşı ya da pis hər Müsəlman imam arxasında
qılına biləcəyi, zalım və günahkar olsalar da onlarla birlikdə kafirlərə qarşı
cihada çıxılacağı fikirindədirlər. Onlara düzəlmələri və müvəffəqiyyətli
olmaları, xalqına ədalətlə rəftar etməsi üçün dua edilməsi və onlardan ədalətdən
sapma, zülm və ya qorxu görsələr də onlara qarşı qılıncla qiyam qaldırılmaması
fikirindədirlər."
əl-İsmayılı Etiqadı Əhl-his-Sunne
[33] adlı əsərində belə deyər: "Onlara
düzəlmələri və ədalətlə hərəkət etmələri üçün dua edilməsi fikirindədirlər. Onlara
qarşı qılıncla qiyam qaldırılmasını doğru görməzlər."
İbn Teymiyye [34] rahimehullah belə demişdir: "Elm, din və
fəzilət sahiblərinə gəlincə onlar Allahın qadağan etdiyi bir şeydə kimsəyə sənəd
verməzlər. İdarəçilərə üsyan etmək, onları aldatmaq, hər hansı bir şəkildə
onlara qarşı qiyam qaldırmaq bu qadağanlardandır. Necə ki Sünnə və din əhlinin
köhnələri və yeniləri ilə onların yolundan gedənlərin adətləri budur."
Yenə belə deyər: "Buna görə
camaatdan ayrılmamaq və fitnədə idarəçilərlə döyüşməmək də Əhli Sünnə vəl-Camaatın
əsaslarındandır. Mutəzilə kimi heva əhlinə gəlincə idarəçilərə qarşı döyüşmək
onların dininin əsaslarındandır. "[35]
İbn Qəyyim rahimehullah Hadi'l-Ervah'ta [36]
, Əhməd b. Hənbəlin şagirdlərindən Hərbin məşhur; Mesail adlı əsərindən belə
dediyini nəql etmişdir: "Bunlar, elm əhlinin, Əsər səhabələrinin, sünnə'yə
sarılan Əhli Sünnə'nin və bu günümüzə qədər Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in
səhabələrinə uyanların fikirləridir. Hicaz, Şam və başqa yerlərin alimlərindən
yetişə bildiklərimə yetişdim. Bu görüşlərə müxalif çıxanlar və ya pisləyənlər
yaxud deyilənləri qınayanlar müxalif, bidətçi, camaatdan ayrılmış və sünnə
metodu ilə haqq yoldan uzaqlaşmış kəslər idi."
Yenə belə deyər: "Bu görüş Əhməd, İshak
b. İbrahim, Abdullah b. Mahled, Abdullah b. əz-Zubeyr əl-Humeydi, Səid b. Mənsur
və məclisinə qatılıb özlərindən elm götürdüyümüz kəslərin fikiridir…" Bəzi məsələlər zikr etdikdən sonra belə deyər:
"Allahın idarəçilik nəsib etdiyi kimsəyə boyun əymək, ona itaətdən əl çəkməmək,
Allah bir qurtuluş və ya çıxış yolu nəsib edənə qədər ona qarşı qılıncla qiyam
qaldırmamaq, sultana qarşı qiyam qaldırmamaq, dinləyib itaət etmək, beyəti
pozmamaq. Kim belə etsə o bidətçidir, müxalifdir və camaatdan ayrılmışdır…"
İmam ən-Nevevi rahimehullah belə
demişdir: "Günahkar və zalım olsalar dahi onlara qarşı qiyam qaldırmaq və
döyüşmək Müsəlmanların icması ilə haramdır. Necə ki zikr etdiyim mənada hədislər
ortadadır. Əhli Sünnə idarəçinin günahla vəzifəsindən salınmayacağında icma
etmişdir. "[37]
Hafiz İbn Həcər Tehzibu't-Tehzib'de [38] qılıncla qiyam qaldırmaq fikirində olan əl-Hasen
b. Saleh b. Hayyın hal tərcüməsində belə demişdir: "Qılınc fikirində
idi" şəklindəki sözləri; zalım idarəçilərə qarşı qılıncla qiyam qaldırıla
biləcəyi fikirində idi deməkdir. Bu sələfin köhnə fikiridir. Lakin bu məsələ
bunun tərki üzərində qərara bağlanmışdır. Çünki bunun daha pisinə gətirib çıxardığı
görülmüşdür. Harre hadisəsi, İbnu'l-Eş'as hadisəsi və digərlərindən ibrət
götürülmüşdür…"
Necə ki Şeyx Abdullatif b. Abdirrahman b.
Hasen Alu'ş-Şeyh [39] rahimehulla belə
demişdir: "…Bu fitnəyə düşənlər bunu bilməzlər: İslam əhlinin idarəçilərinin
çoxu Yezid b. Müaviyə zamanından bəri - Ömər b. Abdilaziz ilə Allahın Ümeyye
oğullarından dilədikləri xaricində -
zülmə, böyük hadisələrə, üsyanlara, Müsəlmanların idarəsində
pozuqluqlara düşmüşlər. Bununla birlikdə məşhur imamlar və böyük əfəndilərin
onlara qarşı tutumu bilinməkdədir: Allah və rəsulunun əmri və dinin şərti
olaraq onlara itaətdən əl çəkməmişlər…"
Əgər - mübahisə gərəyi - Müsəlmanların bu
günki idarəçilərinin hamısının bunların iddia etdikləri kimi kafir olduqlarını
qəbul edəcək olsaq, onlara qarşı qiyam qaldırıb döyüşməyə yenə yol yoxdur. - Bu
vəziyyətdə Müsəlmanlara qarşı döyüşüləcək - Döyüş torpaqları və nəsilləri həlak
edən pisliklərə səbəb olar. Zalım idarəçi haqqında bunu mütləq olaraq söyləmək
necə doğru ola bilər və bu necə olar da elmdə köklü kəslərin fətvalarından ola
bilər? Əksinə hökmün ədalətli olması üçün detala gedilməsi zəruridir.
Bu, cəmiyyətlərdə olan çirkinlikləri qəbul
etdiyim mənasını verməməlidir. - hidayətdən sonra pozğunluqdan Allaha sığınarıq
- ancaq nəzərdə tutulan budur: mümkün olduğu qədər yaxşılığı qorumaq və mümkün
olduğu qədər pisliyi qaldırmaq.
Fəzilət sahibi Şeyx Saleh əl-Fevzan
hafazahullah, zalım idarəçilərə qarşı qiyamı pisləyərək belə demişdir: "Çünki
onlara qarşı qiyam qaldırmaq onların düşdükləri səhv və pozuqluqdan daha şiddətlisini
gətirər və onların əziyyətlərinə səbr etməkdən daha böyük zərərlər meydana gəlməsinə
səbəb olar. Onların əziyyətlərinə səbr etmənin zərər verəcəyində bir şübhə
yoxdur. Lakin onlara qarşı qiyam qaldırmaq, itaətin üsyana dönməsi, Müsəlmanların
ayrılığı, kafirlərin Müsəlmanlara qarşı müsəllət olmaları kimi küfr dərəcəsinə
çatmamış zalım ya da günahkar idarəçilərin əziyyətinə səbr etmənin pisliyindən
daha şiddətlisinə səbəb olar. "[40]
Az əvvəl ibn teymiyye rahimehullah'ın bu sözləri keçmiş idi: "Elm,
din və fəzilət sahiblərinə gəlincə onlar Allahın qadağan etdiyi bir şeydə kimsəyə
sənəd verməzlər. İdarəçilərə üsyan etmək, onları aldatmaq, hər hansı bir şəkildə
onlara qarşı qiyam qaldırmaq bu qadağanlardandır."
"Hər hansı bir şəkildə onlara qarşı
qiyam qaldırmaq" sözünü düşünün. Səbəb olacağı pisliyin hakim olması və həlak
edici bəlalardan ötəri bunu söyləmişdir.
Yenə Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin
Hasen radıyallahu ənhi, onun vəsiləsiylə reallaşacaq barış səbəbiylə təriflədiyi
də keçmiş idi. Sonra ibn teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Fitnədə
döyüşdüyündən, idarəçilərə qiyam qaldırdığından, itaətdən əl çəkdiyindən və ya
camaatdan ayrıldığından ötəri heç kim təriflənməmişdir."
Bil ki idarəçiləri təkfir mövzusu -
bundan sonra da onlara qarşı qiyam qaldırmaq - elm tələbələrinin və ya sürünüb
iməkləyənlərin məşğul olması caiz olmayan bir mövzudur. Əksinə içtihat və
istinbat (dəlil çıxarma) əhlinə müraciət edilməsi lazımdır. Çünki bunun kimi həssas
mövzularda sözü onlara buraxmamız din və dünyamız üçün daha xeyirlidir. Çünki
bağışlamada səhv etməmiz, - xüsusilə də idarəçilər məsələsində - cəzalandırmada
səhv etməmizdən yaxşıdır. İllərdən bəri nə qədər dəvət və dəvətçilər - İsrail
oğullarının sapmalarından daha çox zamandır - elm əhlinin böyüklərinin nəsihətlərini
tərk edərək, hidayət və işıqlandırıcı bir kitab olmadan ən əhəmiyyətli məsələlərə
dalmaları səbəbiylə eniş, qarışıqlıq və ziddiyyətlər yaşamışlar. Ümmətin başından
keçən - köhnə və yeni - fitnələrin yer üzünə geniş diametrli pisliklərlə yayılmasından
öyüd götürməmişlər.
Bil ki, bizlər idarəçilərin kafir
olduqlarını qəbul etsək, onlara qarşı qiyam qaldırmaq üçün güc çatması şərtinin
yerində olub olmadığına baxarıq. Qərarlaşdırılan işin gətirəcəyi yaxşılıq və
pislikləri qiymətləndirərik. İşdə Yəhudilərin və Xristianların ölkələri! Bunu
edən Müsəlmanların oralarda narahatlıq çıxarmalarına icazə edə bilmərik. Əksinə
onlardan hanif dinlərinə sarılaraq və bu dinin əmr etdiyi kimi gözəl əxlaqlara
bürünərək gücləri çatdığınca Allah Azze və Celleyə dəvət edən kəslər olmalarını
istəyərik. Çünki bu Allaha dəvət yollarından biridir. Belə şaz fikirlərlə İslamı
çirkin göstərməməlidirlər. Bu, dinimizdə haram qılınan pisliklərdəndir və sələfimizin
metoduna zidddir. İmamlarımız bundan çəkindirmişlər. Öz ölkələrində hər kafirlə
döyüşmək caiz olmadığından Yəhudilərin, Xristianların və digərlərinin ölkələrində
bu işə sənəd vermirsək, İslam ölkələrində buna necə sənəd verilə bilər?
Sualatu Əbi Davud Li Ahmed [41] adlı əsərdə bu rəvayət gəlmişdir: "İmam Əhmədə,
düşmən torpaqlarında əsir olan imkan tapsa onlarla döyüşə bilərmi? deyə
soruşulduğunu onun da belə cavab verdiyini eşitdim: "Əgər onlar canları və
malları mövzusunda özündən əmin olduqlarını anlarsa onlarla döyüşə bilməz."
Bu mütləqdirmi deyə soruşulunca da belə dedi: "Məsələ əmin olmamaları
halında mütləqdir. Özündən əmin olduqları bilinsə döyüşə bilməz."
İşdə bu Müsəlmanların əxlaq və ədəbidir. Bundan
ayrılanlara etibar etmə! Müsəlmanlara kin duyanlərı dinləyib itaət etmə! Bu
cinayətləri işləmək üçün fürsət gözləyənlər İslamı və Müsəlmanları çirkin göstərməkdədirlər!
Bunu deyən doğru söyləmişdir:
Düşmənlərimizin qarşısında etmədiklərimizi
söyləyərik
Sevdiklərimizə isə həm söyləyər həm edərik.
Həm sonra bu müxaliflərin çoxunu İslam
ölkələrindən hicrət edib Yəhudi, Xristian və bütpərəstlərin ölkələrində əmən
götürməyə itələyən səbəb nədir?
Şübhəsiz fikirləri Əhli Sünnə metoduna
zidddir. Bu da özlərini çətinliyə soxan səbəblərdən biridir. İdarəçiləri təkfir
etməkdə həddindən artıqlıq etdiklərində sələfin metodunu və böyük alimlərin bu
mövzudakı yolunu güdməzlər. Haram olan qanları halal sayaraq böyük fitnələrə atılarlar.
Hətta - bir çox ölkədə - İslam dininin ədalətinə zidd davranarlar. İşdə bu fitnələrin
vəziyyətidir. - Çox vaxt - daha şiddətli fitnələrə düşməkdən başqa müalicəsi
olmaz. Onların və başqalarının Hanif dinə zidd davranışlarını çirkin gördüyümüzə
dair Allahı şahid tutarık. Ancaq mövzu vəziyyəti anlama mövzusudur. Olanları qəbul
etmə mövzusu deyil. Bunu yaxşı düşün.
Bunu söyləməklə birlikdə bizlər bir çox vəziyyətlərdə
- yalan dolu çəkişdirmələrin nəticəsi olaraq - bəzi səlahiyyət sahiblərinin və
Allah Təalaya dəvət edənlərə və elm tələbələrinə əziyyət verməyə çalışanların
zülmünü qəbul etmirik. Lakin bizlər öndər imamların yolunu tuturuq. Allah bizə
yetər və O nə gözəl vəkildir. Allahdan əcr və salamatlığı bizim üçün bir araya
gətirməsini, bol nuş verməsini və qüsurlarımızı örtməsini diləyərik. Şübhəsiz O
hər şeyə gücü çatandır.
Keçən şərhləri beləcə yekunlaşdıra bilərik:
Təhlükəsizlik və hüzur hər kəsin arzu etdiyi böyük bir nemətdir. Cəmiyyətlərdə
bir çox ziddliklərin olmasına baxmayaraq ən gözəl şəkildə nəsihət verərək təhlükəsizliyi
qorumağa davam etmək sələfin və onların yolundan gedən sonrakı imamlar ilə bu əsrin
alimlərinin yoludur.
Bu nemət ancaq - zalım da olsa - qüvvətli
bir dövlətlə reallaşar. Qüvvətli bir dövlət isə ancaq sahibinə itaətlə və ümmətin
Allah Azze və Celleyə itaət yolunda ona itaət etməsiylə mümkün olar. Müsəlman
dövlət tərəfindən bu tarazlığın itirilməsi ya Allahın haqqını ya da xalqın
haqqını pozmaqla olar. Xalqın nəsihət verərək səbr etməsi, dəvətə davam etməsi,
fitnələri söndürməsi və idarəçilərlə başçılara qarşı xalqı qışqırdanlara nəsihət
vermələri lazımdır. Bu xarici hərəkətləri - niyyətləri düz olsa da - tərk etmələri
lazımdır. Elmi, sələfi, dəvətçi və islahçı bir metod izlənilməlidir. Bu an ən
böyük cihad dəvət və şərh cihadıdır. Necə ki Allah Təala belə buyurmuşdur:
"Belə olduqda sən kafirlərə baş əymə və
onlara qarşı bununla (bu Quranla) böyük bir cihad et!." (Furqan 52) Yəni
onlara qarşı vuruşmaqla deyil, Quran ilə və ona dəvət edərək döyüş deməkdir. Bunu
düşün.
Hətta Allaha dəvət etmək və bu din haqqındakı
şübhələri rədd etmək, insanlara faydalı elmi yaymaq Allah yolunda ən böyük
cihaddır. İmam İbn Qəyyım rahiməhullah belə demişdir: "Ancaq elm tələbi Allah yolundan qılınmışdır.
Çünki bu da cihad kimi İslamın dəstəyidir. Dinin dəstəyi elm və cihaddır. Buna
görə cihad iki növdür: əl ilə və dil ilə cihad. Buna (əl ilə cihada) bir çox
kimsə qatılar. İkincisi dəlil və şərh ilə cihaddır. Bu cür isə rəsullara tabe
olanlara xüsusidir. Bu imamların cihadıdır. Faydasının bolluğu, zəhmətinin çətinliyi
və düşmənlərinin çoxluğundan ötəri iki cihad növünün ən üstünü budur. Allah Təala
Furqan surəsində - ki Mekki bir surədir - belə buyurmuşdur:
"Əgər istəsəydik, hər kəndə qorxudan
bir peyğəmbər göndərərdik.Belə olduqda sən kafirlərə baş əymə və onlara
qarşı bununla (bu Quranla) böyük bir cihad et!." (Furqan 51-52) Onlara
qarşı olan bu cihad Quran ilədir. Bu iki cihadın ən böyüyüdür. Yenə bu münafiqlərlə
də cihaddır. Çünki münafiqlər Müsəlmanlarla vuruşmurdular. Hətta görünüşcə
onlarla birlikdə idilər və düşmənlərinə qarşı bəzən onlarla birlikdə döyüşürdülər.
Bununla birlikdə Allah Təala belə buyurmuşdur:
"Ey Peyğəmbər! Kafirlərlə və münafiqlərlə vuruş. Onlarla sərt
davran." (Tövbə 73) bilinməkdədir ki münafiqlərə qarşı cihad dəlil gətirməklə
və Quran ilə olar.
Məqsəd: Allahın yolu cihad, elm tələb etmək
və insanları Allaha dəvət etməkdir. Buna görə Muaz radıyallahu ənh belə
demişdir: "Sizə elm tələb etməyi tövsiyə edərəm. Çünki elmin tələb
edilməsi Allahdan qorxmaqdır. Onun dərsini etmək ibadətdir. Elm müzakirəsi təsbehdir.
Elmi araşdırma etmək cihaddır." Buna görə Allah Subhanehu endirdiyi
kitab ilə dəmiri bir yerdə zikr edərək belə buyurmuşdur:
"Biz elçilərimizi aydın dəlillərlə göndərdik və onlarla
birlikdə Kitab və tərəzi nazil etdik ki, insanlar ədalətli olsunlar. Biz özündə
çox böyük qüvvə və insanlar üçün mənfəətlər olan dəmiri də endirdik ki, Allah,
Onu görmədən Ona və elçilərinə kömək göstərənləri üzə çıxartsın. Həqiqətən,
Allah Qüvvətlidir, Qüdrətlidir." (57 Hədid 25) dinin dəstəkləri olduğu
üçün kitab ilə dəmir birlikdə zikr edilmişdir. Necə ki belə deyilmişdir:
O ancaq vəhy ya da iti bıçaqdır
Ceyranlarını tələmə meyl etdirər
Bu ağıl sahiblərinin dərdinə şəfadır
Yenə bu cahillərin dərdinə dərmandır
Sonunda İbn Qəyyim rahmətullahi əleyh belə
deyər: "Elm öyrənmək və öyrətmək, Allah Azze və Celle yolundakı ən böyük
işlərdəndir. "[42]
ibn teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Bidət əhlini
rədd edən mücahiddir. Hətta Yəhya b. Yəhya belə deyərdi: "Sünnəni
müdafiə etmək ən üstün cihaddandır. "[43]
Yenə ibn teymiyye rahimehullah belə demişdir: "…beləcə aydın
olmuşdur ki, özünə dəvət yaxşılığı əmr etmək və pisliyi qadağan etməkdir.
"[44]
Yenə zülm anında səbr etmək, fitnələri tərk
etmək, köhnə ixtilafdan və son olaraq qərara bağlandıqdan sonra sələfin icma
etdiyi xüsuslardandır. Belə ki bu, hər əsrdə və hər yerdə Əhli Sünnə"nin bir xüsusiyyəti halına gəlmişdir. -
İcmadan sonra - onlara yalnız heva əhli müxalif çıxmışdır.
Yenə biz müəyyən bir idarəçi haqqında dəlillər
bunu açıq-aşkar ortaya qoymadıqca küfr hökmü verilməsi fikirində deyilik. Bu
hökmdə köklü elm sahibi alimlər bizdən prioritetlidir. Müəyyən bir şəxsin təkfirində
Əhli Sünnə'nin qaidələri güdülməlidir. Bundan ötəri şərtlərin yerinə gəlməsi,
maneələrin ortadan qalxması lazımdır. Çünki məsələ olduqca təhlükəlidir. Bunun
nəticəsi - ümumiyyətlə - pis olar. Bizlərdən birinin bu məsələyə girməsi və
mövqesini təyin etməsi lazım deyil. Çünki filan kimsəni təkfir etmək və ya etməmək
dində bilinməsi zəruri məsələlərdən deyil. Müsəlman bir kimsənin bilməməsi caiz
olmayan mövzulardan da deyil. Hər mükəlləfin filan idarəçinin təkfiri tələb edən
bir iş işləməsi səbəbiylə Müsəlmanmı yoxsa kafirmi olduğuna dair şərhi qəbul
etməsi lazım deyil.
Namazın vacib oluşunu və zinanın
haramlığını qəbul etmək lazımdır. Çünki bunları hər mükəlləf bilmək məcburiyyətindədir.
Amma əvvəlki məsələ əhli olan alimlərə xüsusi bir mövzudur.
Burada atlanılılmaması lazım olan bəzi
mövzular var. Bu mövzuları anlamaq, çalışqan kəslərə qarşı atılan şübhələr
ordusunun qarşısında möhkəm elmi yolun metoduna görə hərəkət etmək üçün böyük
bir köməkdir. Allahdan müvəffəqiyyət və düzgünlük diləyərək deyirəm ki:
1- İdarəçinin söz, hərəkət və inanc
olaraq işlədiyi əməlin böyük küfr olub olmadığını, küfrünün açıqmı yoxsa
ehtimallımı olduğunu, mütləq küfrmü yoxsa başqalarında olmayıb o şəxsdə olması
lazım olan şərtlərdən sonra reallaşan bir küfrmü olduğunu bilmək zəruridir. İnsanların
çoxu detal tələb edən məsələlərdə mütləq təkfir etməkdədir.
2- Əgər idarəçinin böyük küfrə girdiyini
və bunun açıq-aşkar olduğunu qəbul etsək, bunun təkfirini tələb edirmi? Burada
ümumi ifadə ilə müəyyən bir şəxs haqqındakı ifadə, növ ilə fərd, söz ilə söyləyən
və hərəkət ilə fail arasında fərq vardır. Yəni ümumi, növ, söz və ya hərəkət
olaraq küfr olan hərəkətdən ötəri söyləyən və ya işləyən kimsənin kafir olması
lazım deyil.
Müsəlmanın təkfir edilməsindən əvvəl təkfirin
şərtlərinin yerinə gəlmiş olması və maneələrinin ortadan qalxmış olması zəruridir.
Necə ki cahil, qorxan, tə'vil edən və ya heva sahiblərinin şübhələrinə və ya fətvalarına
güvənmiş bir kimsə ola bilər. Haqqında küfrünə hökm edilə bilməsi üçün - dinen
- bunu layiq olduğu ortaya çıxana qədər şübhənin aradan qaldırılması və üzrünün
qaldırılması zəruridir.
3- İdarəçinin açıq-aşkar bir şəkildə
böyük küfrə düşdüyünü qəbul etsək ona hüccet iqaməsi edilməsi zəruridir. Bundan
sonra layiq olduğu hökm verilər. Bu mövzu alim və ya cahil hər kəsə düşən bir
mövzudurmu yoxsa alimlərin və sözlərin dəlalət etdiyi mənaları, məsələlərin dərəcələrini,
dinin hökmlərini gözəlcə bilən, deyilən sözün yalnız zahirindəki mənası deyil,
məqsədindəki zərurətləri idrak edən və üzr sahibləriylə başqalarına caiz
olanlar arasındakı fərqləri idrak edən qazılara düşən bir mövzudurmu?
4- Əgər bir idarəçinin kafir olduğunu,
ona hüccet iqaməsi edildiyini və üzrünün ortadan qalxdığını qəbul etsək, bundan
ötəri bu hökmü kiçiklərin izdihamlarında yaymaq və minbərlər üzərindən qışqırmaqmı
lazımdır?
5- Sonra əgər bütün bunları yaymanın caiz
olduğunu qəbul etsək, ümmətimizin - bu günlərdə - içində olduğu bu vəziyyətdə
bunların yayılması məsləhətin gərəyidirmi? Yoxsa bunlar böyük pisliklərə və təhlükələrəmi
səbəb olar? Çünki bu idarəçiyə qarşı qılıncla qiyamı gündəmə gətirər. Müsəlmanların
isə buna gücü yoxdur. Qanlar töküləcək, haramlar delinecek, bütün pusquda gözləyənlər
- ki bunların pisliyi daha böyükdür - işləri əllərinə keçirəcək, ümməti ən pis əzaba
soxacaqlar və vəziyyət daha da pisləşəcək. Bunların ardından ümmət ancaq
parçalanar və zillətə düşər. Şikayətimiz Allahadır.
Bu təhlükələrin - bu zəncirləmə içində -
güdülməsi mövzunun əhəmiyyətindəndir. Bu olmadığı təqdirdə - Suriya və bənzərlərində
olduğu kimi - insanlar qan dənizində üzərlər, fitnələr üzərlərinə bürmələnər. Bu
bəladan Allaha sığınarıq.
Bilmək lazımdır ki, müəyyən bir şəxsə
hökm etmək şərtləri və maneələri güdməyi tələb edir. Əsl və etiqadı məsələlərdən
deyil, ictihadı bir məsələdir. Elm əhli arasında olan bu mövzudakı ixtilaf,
pozğunluqla, fasiqliklə və ya təkfirlə günahlandırmağı tələb etməz. Ehil olan
alimlərdən bir-birindən fərqli hökm verən hər iki alim də əcr götürər. İsabət
edən iki əcr, səhv edən də bir əcr götürər və səhvi bağışlanar. Şişirdənlərə və
dəlilsiz sözlərin arxasından qaçdıranlara aldanma!
Bu ümmət üçün pisliyə açar olmaqdan
Allaha sığınarıq. Necə ki Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm - mərtəbəsi kiçik və
qüvvəti zəif olsa dahi - bir Müsəlmanı təkfir etməkdən çəkindirmişkən, necə
olar da təkfir qapısına dindəki qapısından girmədən, əlində qüvvət olan kimsə təkfir
edilə bilər?
Yenə bundan ötəri özümüzü və ya başqalarını
- batil yolla - idarəçilərin səhvlərini müdafiə etməklə məşğul etməmiz və
müdafiə edəcək bir istiqaməti olmayan açıq-aşkar məsələlərdə, yoldaşımız üçün və
ya alimlərdən biri üçün şərh edirmişik kimi bəhanə tapmağa özümüzü məcbur etməmiz
də lazım deyil. Əksinə onların düzəlmələri üçün dua etməmiz, - əgər mümkünsə -
onları günahlardan, Allah Azze və Celleyə qarşı hərb olan üsyanlardan çəkindirməmiz,
onlara Allahın haqqını və xalqın onlar üzərindəki haqqını xatırlatmamız
lazımdır. Necə ki bizlər işlərin nəticəsini fitnələrə aparan metodlardan çəkindirilmişik.
Allah Azze və Celle belə buyurmuşdur:
"Ey iman edənlər! Barış (və qurtuluş) dini olan İslama tam
olaraq girin" (Bəqərə 208)
Məqsəd: Haqq, iki tərəf arasında orta və
iki dağ arasındakı vadidir. Bizlər sözləri yerindən sürüşdürməkdən və idarəçilərin
səhvləriylə məşğul olmaqdan, insanları onlara qarşı qışqırtmaqdan, zülmlərinə
qarşı səbr etməyi tərk etməkdən qadağan edildik. Eyni şəkildə hidayət və işıqlandırıcı
bir kitab olmadan onlar və ya başqaları haqqında söz sohbət etməkdən də qadağan edildik. Bizə onların
hidayət tapması, düzəlmələri, Allahın onların vəsiləsiylə ölkələrə və qullara
yaxşılıq verməsi üçün dua etmək qanuni qılınmışdır.
Biri belə deyə bilər: "Böyük alimlər
bir idarəçinin kafir olub olmadığında ixtilaf etsələr nə etməmiz lazımdır?"
Cavab: Susmaq ən salamatlıqlısı, bundan
üz çevirib məşğul olmaq ən hikmətlisidir. Bu mövzuda danışmağı tərk edən özünə
düşən pislikləri geri çevirmiş olar. O - səhv etmiş olsa belə - pisliyə bulaşmadan yaxşılıq işləmişdir. Bu
mövzuya girən və fitnələri alovlandıran isə gözəl bir şey etdiyini zənn etsə
belə pislik işləmişdir.
İdarəçi etiqadıyla, əməlləriylə və ya
sözləriylə böyük küfr dərəcəsinə çatmış da bunu ortaya çıxarıb yayır və
insanları bunu bilməyə dəvət edirsə, - ümumiyyətlə - mütləq bu idarəçinin
pisliyindən daha çox pislik gətirər. Buna qarşı susmaq, insanları məclislərində,
məscidlərində və minbərlərində bununla məşğul etməkdən saxlamaq, bunun yerinə
din və dünyaları üçün özlərinə daha faydalı olan şeylərlə məşğul etmək, sələfin
metoduna sarılmaq lazımdır.
Bununla birlikdə onları Allah Təalaya
sadiq olmağa, xeyirlisini seçməsi və pislikləri onlardan sovması, idarəçilərini
islah etməsi, haqqa istiqamətləndirməsi və saleh köməkçiylə ruzi verildirməsi
üçün Allaha dua edib yalvarmağa təşviq etməlidir. Çünki idarəçinin düzəlməsi,
ölkələrin və qulların düzəlməsini gətirər. Allah ən yaxşı bilən və ən hikmətli
olandır.
[1]
Nömrə: 2346
[2]
Baxın.: Sahihul Cami (6042)
[3]
Fetava'ş-Şer'iyye Fil-Kadaya'l-Asriyye (s. 125-127 - ikinci nəşri. Hazırlayan: Məhəmməd
b. Fehd əl-Husayn)
[4] Muslim Nömrə: 1846
[5]
Buxari (7052) Muslim (4752)
[6]
Muslim (4763)
[7]
İbn Əbi Asım əs-Sunne (1079)
[8]
Şeyx Elbani rahmətullahi əleyh Zılalu'l-Cenne'de (2/499) isnadı səhih
demişdir.
[9]
Mecmuu'l-Fetava (28/390-391)
[10]
Mecmuu'l-Fetava (28/64-65)
[11]
Mecmuu'l-Fetava (14/268)
[12]
Mecmuu'l-Fetava (30/136)
[13]
Minhacu's-Sunne (1/547-548)
[14]
Mecmuu'l-Fetava (25/46)
[15]
Minhacu's-Sunne (1/115) Təhqiq: Məhəmməd
Rəşad Salim
[16]
İ'lamu'l-Muvakki'in (3/15-16 Daru'l-Fikr nəşri)
[17]
əl-İstiqamət (2/165-167)
[18]
Mecmuu'l-Fetava (14/103)
[19]
Mecmuu'l-Fetava (4/442-443)
[20]
əl-İstiqamət (2/217)
[21]
Gıyasu'l-Umem (s. 96) baxın.: Şeyx Abdulmuhsin əl-Ubeykan, əl-Həvaric vəl-Fikri'l-Muteceddid
(s. 40)
[22]
əl-Fetava'ş-Şer'iyye Fil-Kadaya'l-Asriyye (s. 86-87)
[23]
Minhacu's-Sunne (1/391)
[24]
Minhacu's-Sunne (4/527-531)
[25]
Fethu'l-Bari (13/11 Kitabu'l-Fitne, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin
"Ümmətimin həlakı beyinsiz cavanlərın əliylə olacaq" sözü babı, hədis nömrə: 7058)
[26]
Mecmuu'l-Fetava (13/255-256)
[27]
(2/542)
[28]
(1/93-94) əl-Mearif nəşri.
[29] ət-Tenkil (1/93-94) Daru'l-Mearif nəşri
[30]
(2/193-197 nömrə: 320 Daru't-Taybe nəşri)
[31]
(s. 297) Mektebetululum vəl-Hikem nəşri.
[32]
(s. 106) Mektebetu'l-Guraba nəşri.
[33]
(s. 50) Daru'r-Reyyan nəşri.
[34]
Mecmuu'l-Fetava (35/12)
[35]
əl-İstiqamət (2/215-216)
[36]
(s. 401, 399) Mektebetu'l-Medeni nəşri.
[37]
Şərhi Muslim (13/432-433)
[38]
Tehzibu't-Tehzib (2/263)
[39]
et-Dureru's-Seniyye (7/177-178) baxın.: Şeyx Abdusselam əl-Abdulkerim,
Muameletu'l-Hukkam (s. 12)
[40]
Baxın.: əl-Fetava'ş-Şer'iyye Fil-Kadaya'l-Asriyye (s. 93)
[41] (s. 332 nömrə: 1588) Tarık b.
Avadullahın təhqiğiylə.
[42]
Miftahu Dari's-Seade (1/70)
[43] Mecmuu'l-Fetava (4/13)
[44]
Mecmuu'l-Fetava (15/166)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder