MÜQAYİSƏ
VƏ RƏY ƏHLİNƏ REDDIYYE
ər-Rəddi
alel müqayisə ver rəy
Allah azze və Celle belə buyurur: Heç şübhəsiz biz
kitabı sənə insanlar arasında Allahın sənə göstərdiyi şəkildə hökm etməyin üçün
haqq ilə göndərdik. (Nisa/105)
Onların aralarında Allahın endirdiyi ilə hökm et sənə
gələn haqqı buraxıb da onların həvəslərinə əsla uyğun gəlmə (Maidə/48)
Allah azze və Cellenin endirdikləri : isə Kitab və
Sünnədir.
Allah azze və Celle belə buyurur: Allah sənə kitabı
və Hikməti endirdi. Və bununla sənə bilmədiyin şeyləri öğretti.Allahın sənin
üzərindəki fəzli kərəmi çox böyükdür. (Nisa/113)
Allahın ayələrini əyləncə edinmeyin.Allahın
üzərinizdəki nemətini və sizə öyüd vermək üçün endirdiyi Kitabı və Hikməti
hatırlayın.Allahdan qorxun və bilin ki
Allah hər şeyi haqqıyla biləndir. (Bəqərə/231)
Necə ki sizə öz içinizdən ayələrimizi oxuyan sizi
təmizləyən sizə kitab və hikməti öyrədərək bilmədikləriniz təlim keçdirən bir
peyğəmbər göndərdik. (Bəqərə/151 Əli İmran/164)
Sizin evlərinizdə oxunan Allahın ayələrini və bir də
hikməti xatırlayın. Şübhəsiz ki Allah lətifdir habir'dir.(Ahzab/34)
Sizə özünə sarıldığınız təqdirdə dəlalətə
düşməyəcəyiniz iki şey buraxdım Bunlar Allahın kitabı və mənim sünnəm.
(Hakim.1/93.s)
Rəsulullah (s.ə.v) də belə buyurur: Diqqət yetirin
Mənə Quran və bir də misli verildi. (Ebu Davud 5.c.4604)Yukarıda Bəhs etdiyimiz
Ayələrdə Kitab dan qəsd Quran Hikmətdən qəsd isə Sünnedir.Ayet və hədislərin açıq ifadələrindən də aydın
olduğu kimi insanların tabe olmaları üçün endirilən bu şəriət rəsulun Allahdan
götürərək insanlara öyrətdiyi oxutduğu təlim keçdirdiyi və sarılmalarını əmr
etdiyi kitab və sünnədir.
Allah azze və Celle belə buyurur: Rəbbinizdən sizə
endirilənə uyun (Ə'raf/3) -Onunla hərəkət edin onunla hökm edin
Çünki- Hər kim ki Allahın endirdiyi ilə hökm etməz isə işdə onlar kafirlərin də
özləridirlər. (Məide/44)
Bu ayəti
kərimlərin ortaya qoyduğu məna göz qarşısında saxlanılsa artıq mümkündürmü ki
rəsul Allahın endirdiyindən qeyri şeylərə tabe olsun. Yenə mümkündürmü ki
insanlar arasında Allahın endirdiyindən qeyrisi ilə hökm etsin. Allah azze və
Celle nin nəyi endirdiyi isə məlumdur. Yəni Quran da açıqca zikr edildiyi kimi
Allahu Təala Kitab və Hikməti endirmişdir. Və insanlar Arasında bunlar ilə hökm
edilməsini əmr etmişdir.
Allahın sənə göstərdiyi şəkildə insanlar arasında
hökm edəsin deyə sənə Kitab, ı haqq ilə endirdik Allah Rasülü,nün bir əsla
söykənərək hökm etməsi əmr edilmişdir. Ayələrdə də aydın olduğu kimi Allah ın
endirdikləri Kitab və sünnədir. Rəsul (s.ə.v) də Allahın endirdiyi və
göstərdiyi şəkildə hökm etməsi əmr edilmişdir.
İbn Abbas belə deyər: rəydən çəkinin Allah mələklərin
rəyini rədd etmiş və Mən sizin bilmədiklərinizi bilərəm demişdir. Peyğəmbərinə
də; Allahın sənə göstərdiyi kimi hökm ver demiş öz fikirinlə hökm ver
deməmişdir. (Haravi Zemmu'l-Kelam.no:260)
Avf b.Malikin nəql etdiyinə görə Peyğəmbər (s.ə.v)
belə buyurmuşdur: Ümmətim yetmiş küsür təriqətə ayrılacaq. Bunlar içində ümmətim üçün en
təhlükəli olanı məsələləri öz fərdi fikirləriylə Müqayisə edib halalı haram
haramı halal edən təriqətdir.
Hədisin Hamısını Taberani əl-Mu'cemul-Kebir'de və
ayrıca Bezzar rəvayət etmiş olub ravileri Səhihin ravileridirler.Hadis
səhihdir. Hatib əl-Bağdadi əl-Fakif vəl-Mütefakkih 1'179-180; Harevi
Zemmu'i-Kelam.no:246.(58b-59a) Tarıhu Bağdad XIII, 307-311 Beyhaki əl-Medhal
34-35 İbn Abdülberr Məscidi beyani'l-ilm ıı. 163.Hakim Müstedrek IV, 430 Hakim
hədisin Buxari və Müslimin şərtlərinə görə səhih olduğunu söyləmişdir.
İmam Buxari Kitabul idiysəm bi's-Sünne Babı Ma
Yuzkeru min Zemmi'r-Re'yi və Tekellüfi'l-müqayisə başlığı altında iki hadisə
yer verər bunlardan bir dənəsi Urvedən nəql edilməkdədir və Abdullah b.Amrin
bir hədisini xəbər verməkdədir. İkinci hədis isə Ame'ş'ten nəql edilməkdədir.
Sehl b.Hanifin İttehümü re'yekum alə dinikum din mövzusunda rə"ylərinizə güvənməyin ifadəsinə yer verməkdədir.
İbn Həcər Buxari şərhində bu babda Beyhakidən canlı
İbn Məsud dan belə bir rəvayətə yer
verər. Summe yahdusu qövmün yakisune'l ümirə bi-araihim fe yehdimu'l-İslame-Sonra
bir birlik törəyəcək işləri öz rəyləri ilə müqayisə edərək ələ alacaqlar və
İslamı yıxacaqlar. (İbn Həcər XIII/241-247)
Ubade b. Samit Hz Peyğəmbərin; Rəyinizlə fətva
verməyin dediyini söyləyər. (Haravi Zemmu'l-Kelam.no:284)
İbn Ömər təvaf əsnasında Cabir b. Zeyd ilə qarşılaşar
və ona: Ey Ebü'ş-Şa'şa Sən Basranın fakihisin yalnız Quran və Sünnə ilə fətva
ver; əgər bunun xaricində bir şey etsən həm həlak olmuş həm də milləti həlaka
sürümüş olarsan. (Harevi Zemmu'l-Kelam.no:267)
Bir şəxs İbn Abbasa gəlir və Görüşün nə deyə soruşar.
İbn Abbas Mən rəy ilə danışdığım təqdirdə ayaqlarımın sürüşməsindən qorxaram
deyər. (Haravi Zemmu'l-Kelam.no:266)
Ömər deyir ki: Səhabələri rəy Sünnənin düşmənidirlər.
Hədisləri əzbərləməyi bacara bilmədilər özlərinə sual soruşulduğu vaxt te bilmirik deməkdən utandılar və rəylərinə söykənərək Sünnələrə
tərs düşdülər. Onlardan uzaq durun. (Harevi Zemmu'l-Kelam.no:253)
Səid b. əl-Müseyyeb xəbər verir; Ömər b. əl-Hattab
(r.ə) insanlar arasında ayağa qalxaraq; Ey insanlar bilin ki Ashabu'r-re'y
Sünnənin düşmanlarıdır.Ömerin canı əlində olan Allaha and içərəm ki Allahın
peyğəmbəri vəfat etmədən və vəhy kəsilmədən Allah insanları rəydən müstağni
etdi. Əgər din rəy ilə olsaydı mestlerin altına sığal çəkmək üstünə sığal
çəkməkdən daha doğru olardı. Aman ha onlardan çəkinin. (Harevi
Zemmu'l-Kelam.no:252)
İbn Abbasdan belə dediyi rəvayət olunmuşdur:
Cahiliyyə xalqı bəzi şeyləri yerlər idi bəzi şeyləri də iyrəndiklərindən solayı
yeməzdilər. Deyərkən Uca Allah Peyğəmbərini göndərdi və Kitabını endirdi.
Halalını və haramını açıqladı. Artıq onun haram etdiyi haramdır halal etdiyi də
halaldır. Haqqında şərh etmədiyi isə bağışlanılmışdır. Sonra Dəkı: Mənə vəhy
olunanda yeyən kimsə üçün haram edilmiş bir şey tapa bilmirəm ayəsini sonuna
qədər oxudu. (En'an/6) Buxari təfsir. 99 Müslim zəkat. 24 Tirmizi libas. 6 İbn
Macə ətimə. 60) Əbu Davud/13/429-430)
Şa'bi'den nəql edilən bir rəvayətdə İbn Məsud belə
deyir: Görüşün nə görüşün nə deməkdən çəkinin. Sizdən əvvəlkilər belə dedikləri
üçün həlak oldular. Bir şeyi digərinə müqayisə etməyin yoxsa ayaqlarınız
sürüşər. (Harevi Zemmu'l-Kelam.no:271)
Şa'bi kanalıyla Mesruktan gələn bir rəvayət belədir.
Müqayisə edib də buna görə ayaqlarımın sürüşməsindən qorxaram. (Harevi
Zemmu'l-Kelam.no:283)
Şa'bi dedi ki: Sənə Peyğəmbərin (s.ə.v) səhabəsindən
izah edilənlərə sıx yapış öz rəylərindən izah edilənləri isə tualetə
fırlat.(Camıı Beyanil ilim (1066)
Evzaı dedi ki: İnsanlar səni tərk etsə də sələfdən
köçürülən əsərlərə (hədislərə) yapış. Sənə kəslərin rəyi/ağılı gözəl göstərilsə
də ondan çəkin.( Camı"u
Beyanil ilim (20779
Əhməd b. Hənbəl dedi ki: Rəy tərəflərinə qətiliklə
bir şey soruşmayın (Zemmu'l-Kelam (1416)
Əhməd b. Cəfər Ebü,l-Abbas əl-Farısı el-Istahrinin
nəql etdiyinə görə Ebü Abdullah Əhməd b.Hanbelin ashabu'r-rey haqqındakı
qənaəti budur:
Bunlar bidətçilərdir; pozğundurlar sünnəyə və əsərə
düşməndirlər hədisləri ləğv edərlər və Rəsulullah (s.ə.v) a qarşı çıxarlar' Əbu
Hənifəni və onun kimi fikirleşənləri
imam əldə edərlər onların dinini din əldə edərlər Rəsulullahın və səhabələrinin
sözlərini buraxıb da bu görüşə sapanlarınkından daha açıq pozğunluq nə ola
bilər.
Bu fikirlərdən birini mənimsəyən yaxud təsdiqləyən və
ya ondan məmnun olan ya da onu sevən kimsə sünnəyə tərs düşmüş camaatdan
ayrılmış əsəri tərk edərək ona zidd bəyanda tapılmış və bidətə düşmüşdür.
Ashabu'r-Re'y'e gəlincə onlar ashabu's-sünne'yi
nabite və haşeviye deyə anlanıldırarlar. Əksinə Allahın düşməni ashabu'r-re'y
nabite və haşeviye'dir.Resulullah ın əsərlərini və hədislərini tərk edib rəy
ilə hərəkət etmişlər dində istehsan və müqayisə etmişlər. Kitab və Sünnəyə zidd
hökm vermişlər. Bunlar bidətçi cahil pozğundurlar. Yalan və böhtan ilə dünyalıq
qazanmağa çalışmaqdadırlar. Allah haqqı söyləyib əsərə tabe olan Sünnəyə
sarılan və Salehlərə uyğun gələn kimsəyə rəhmət etsin. (Ebu Yala,
et'Tabakat'I/35-36)
Son Olaraq Ebübekir b. Əbu Davudun Şa'bi və
Əbdürrəhman İbn Mehdinin bu şeirlərini zikr edərək bu qısa işimizi bitiririk.
Və də anke axtarar-xahişli və kavluhum
Fe kavlu Rəsulullahı evlə və eşrahu
Və la təki min qövmün telehhev bi dinihim
Fe tetana fi ehli'l-hadisi və takdahu
Kəslərin rəy və sözlərindən aman ha uzaq dayan
Peyğəmbərin sözü ən yaxşı və ən açıq olandır
Dinini əyləncə edənlərdən olma əsla
Yoxsa hədis əhlinə dil uzadar onları qınayarsan
(Əbu Yala Tabakat II/54 Zehebi Nubela XIII/236)
Dinin-Nəbiyyi Məhəmmədin muxtarı
Ni'me'lmatiyyetu li'l-feta əl asaru
La terğabenne xatırlanıl-hədisi və ehlihi
Fe'r-re'yu leylun vəl-hədisi neharu
Peyğəmbər Məhəmmədin dini secilmiştir
Bir gənc üçün əsərlər nə gözəl də minikdir
Əsla hədisdən və əhli hədisdən üz cevirme
Rəy gecə hədis isə gündüzdür. (bilesin)
(Hatib Şərəf. r. 163)
Allah’ım ayaqlarımızı kitab və sunnedə
sabit et və bizlərin canlarını ancaq Doğru sözlü Müsəlmanlar olaraq al…. amin
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder