Bismilləh.
Təqdim:
Quranı Kərimdə və səhih sünnədə haram qılınan yemək və içkilər araşdırıldığında bu həqiqətlər ortaya çıxar:
a- Halal qılınanlar təmiz olan şeylərdir, haram qılınanlar isə xəbis olan şeylərdir.
b- Halal; əsl olandır və haram ondan istisna ediləndir.
c- Halal olan bir şeyi haram etmək caiz deyildir.
d- Halal olan bir şeyi haram etmək Allaha ortaq qoşmaq sayılar və teşri mövzusunda Allah Subhanehu və Təalanın haqqına daşqınlıqdır.
Bu məqalədə Qurani Kərimin teşrii'ndə haram etmə fiqhi və digər tərəfdən insanların bu mövzuya müdaxilə etməsindəki təhlükə yekunlaşdırılmışdır. Halal və haram etmənin ancaq Qurani Kərimdə və səhih sünnədə ifadə edilmiş olması lazımdır. Digər tərəfdən Allah Təala insanlara ənənə və bilinən ilə teşride tapılmalarına icazə vermişdir. Bilinəni əmr etmək və münkəri qadağan etmək, ədalət və asanlaşdırma barəsində geniş bir hərəkət sahəsi buraxmaqdadır. Lakin bu, halal və haram terminlərini istifadə etmədən olmalıdır. Əksinə bilinən və münkər təbirləri vardır. Bu qanun qoymağa, İslam şəriətinin sərhədlərində icazə verilmişdir.
Məsələn siqaret mövzusunda İslam dövləti, bunu bir münkər sayan bir qanun çıxarsa o, haram olmaz. Burada qanun; ədalət və məsləhəti reallaşdırmaq, zərəri önləmək, fərdi azadlığı maneə törətməmək üzərinə quruludur. Yəni məsələn bu mövzuda qüsurlu davrananlara və ümumiyə açıq məkanlarda qadağan edilməsi, bundan ötəri qanuna müxalif çıxana maliyyə cəza qoyulması belədir. Bu, narkotik maddələr üçün, zərərinə bağlı olaraq cəza qoyulması kimidir. Xaşxaşın zərəri tiryək kimi deyildir. Tiryək də, cinayət günahı yanında, münkər olması baxımından kokain və eroin kimi deyildir. Mütəxəssislərin bunu məhdudlaşdırması lazımdır. Sonra zərər görən kimsəyə görə qanun nəşr olunar.
Siqaretin mütləq olaraq haram olduğunu söyləyənlərin dəlillərinin təhlili və buna rəddiyə
Siqareti haram sayma cəhdi araşdırmalarında haram etmə xəstəlik və səbəbləri ilə illərdir yığılan mədəniyyət ilə uyğunlaşma təmin edərək haram etmə səbəbləri bir-birinə qarışdı. Buna bir də həması ifadələri və elmi diqqətə möhtac olan parlamalar da əlavə oluna bilər.
Bu mövzuda məsələn "Tibb və Din Baxımından Siqaret" kitabında zikr edilən; siqaretin haram olduğunu söyləyənlərin fikirləri xülasəylə bu şəkildə:
1- Siqaretin sayıla bilməyəcək qədər çox zərərləri vardır. Buna (haram oluşuna) Allah Təalanın bu sözü şahidlik edər: "Öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın." (Bəqərə 195) "Öz nəfslərinizi öldürməyin." (Nisa 29)
2- Siqaret tayyib şeylərdən deyildir. Bu mövzuda dəlil Allah Təalanın bu sözüdür: "Onlara pak (tayyib) şeyləri halal, xəbis şeyləri haram edər." (Ə'raf 157) Yenə hədisdə: "Sarımsaq və ya soğan yeyən bizdən uzaq dayansın" buyurulmuşdur.
3- Fərd və cəmiyyətin malını saçıb sovurmaqdır. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm Dedi qoxudan, çox sual soruşmaqdan və malı məhv etməkdən qadağan etmişdir. Yenə Allah Təala: "Malını lazım olmayan yerə sərf ətmə" (İsra 26) və "Yeyin-için, lakin israf etməyin" (Ə'raf 31) buyurmuşdur.
4-Kötülüğün vəsilələrini bağlama qaidəsi. Yəni siqaret zəiflik verər. Bu isə sərxoş edici içki və narkotik üçün bir girişdir.
5- Şəriətin üsulu və qaidələri bu hökmü dəstəklər. Məsələn "Zərər vermək də, zərərə uğratmaq da yoxdur", "Faydalı olan şeylərdə aslolan mübahlıqdır, zərərli olan şeylərdə aslolan haramlıqdır", "Pisliyi def etmək, faydanı əldə etməkdən əvvəl gəlir", "halal ilə haram bir araya gəlirsə haram qalib gəlir" qaidələri kimi.
6- Alimlərdən bir çox kimsə siqaretin haram olduğuna hökm etmişlər.
7- Elmi olaraq siqaretin zəiflik verdiyi və keyitdiyi, ilk istifadədə sərxoşluq verdiyi təsbit edilmişdir.
8- Siqaret çəkmək, ağızlarından tüstü çıxan cəhənnəmliklərə bənzəməkdir.
9- Siqaret əxlaqa zərərlidir.
10- Allahı zikr etməkdən və ibadətdən saxlayar.
11- Siqaret, yalnız çəkən kimsəyə deyil, ətrafındakılara da zərər verər.
12- Siqaret, Allah Təalanın bizi çəkindirdiyi şübhəli şeylərdəndir.
13- Yığıncaq və seminarlarda siqaretin qadağan edilməsi, ümumi məkanlarda içilməsi haqqındakı qadağanın şiddətləndirilməsi və ümumi daşıma vasitələrində qadağan edilməsi qərarı alınmışdır.
14- Beş şeyin yəni can, ismət, nəsil, din və ağılın qorunmasına. Kim əziyyət versə harama düşər.
15- Siqaret iradəni zəiflədər və adamı şəhvətlərinə kölə edər.
16- Siqaretin buraxılması üçün yüzlərlə kitab nəşr olunduğu halda, siqaretə təşviq edən bir tək kitab yoxdur.
17- Siqaretin haram qılınması, bədən üçün çəkilərək istifadə edilməsi haqqındadır, başqa cür istifadəsi haqqında deyildir.
18- Şeyx Nəsir əs-Sədi və daha bir çox alim siqaretin, ticarətini etmənin və bu mövzuda kömək etmənin haram olduğuna fətva vermişdir.
Yəni siqaretin haram sayılmasına bu 18 səbəb dəlildir…
Bu yazarlar, kitablarında siqaret əleyhindəki sözləri təkrarlama metodunu tutmuşlar. Çünki siqaretin gigiyenik, maliyyə, ictimai və dini zərərlərini sayaraq təkrar edərlər. İllərdir siqareti haram edən fakihlerin fikirlərini, konfranslarını və fətvalarını təkrar edib, siqaretin əleyhində görülən teşri əsaslarını təkrar edərlər.
Diqqət yetirin, bu yazarlar, siqaret əleyhində yazan müasir fakihlerin çoxunun düşdüyü məşhur səhvə yol vermişlər. Bu da siqaretin haramlığından bəhs edərkən teşri səbəbləri ilə teşri dəlillərini bir-birinə qarışdırmaqdır. Bəzən teşri səbəblərini zikr edərlər ki, ən əhəmiyyətlisi "zərər"dir. Bununla, məsələn "Öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın" (Bəqərə 195) və " bir-birinizi məhv etməyin." (Nisa 29) ayələri kimi, adam öldürmənin və ya cana qıymanın haramlığından bəhs edən ayələri təfsil edərlər.
Sözü axışından qopardıqdan sonra bununla dəlil gətirərlər və siqareti haram etmək üçün istifadə edərlər.
Fiqhdə Haram Etmənin Səbəb və Dəlillərinin Mahiyyəti:
Siqaretin haram sayıldığı fətvalara müraciət edildiyində bunların daxilində, haram etmə səbəbləri ilə haram etmə dəlillərinin tək bir səbəb ətrafında döndüyünü söyləmək mümkündür: Haram etmə dəlilləri; siqaretin gigiyenik və maliyyə zərəridir.
Onlara görə haram etmə xüsusundakı şəri dəlillər; sağlamlığa zərər baxımından: "Öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın" (Bəqərə 195) və "Öz nəfslərinizi öldürməyin" (Nisa 29) ayələridir. Saçıb sovurmaqdan və israfdan qadağan edən: "Malını lazım olmayan yerə sərf ətmə" (İsra 26) və "Yeyin-için, lakin israf etməyin" (Ə'raf 31) ayələri isə maliyyə zərər haqqındakı dəlillərdir.
Sağlamlıq və maliyyə baxımdan zərərə görə, xəbis şeyləri haram edən: "Onlara pak (tayyib) şeyləri halal, xəbis şeyləri haram edər" (Ə'raf 157) ayəsindəki hökmə müqayisə edə bilmək üçün, siqareti xəbis şeylərdən sayarlar.
Sonra Quran ilə gətirilən bu dəlilə, məsələn hər zəiflik verən şeyi, narkotik olan hər şeyi qadağan edən hədis ilə soğan və sarımsaq yeyənin məscidə gəlməsini qadağan edən hədisi, sonra israfdan və malı məhv etməkdən qadağan edən hədisi əlavə edərlər. Sonra hədislərə, zərəri maneə törədici olan səddu'z-zerai qaidəsini, pisliyi maneə törətmənin faydanı təmin etməkdən əvvəl gəldiyi qaidəsini və haramlığın mübahlığa qalib gələcəyi qaidəsini istidlallerine əlavə edərlər. Fakihler indinde şəriətin məqsədlərini güdməyi də buna əlavə edərlər. Bunlar; malın, canın, ismətin, ağılın və dinin qorunmasıdır.
Allah Təalanın: "Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim,sizə olan nemətimi tamamladım və bir din olaraq sizin üçün İslamı bəyənib seçdim" (Maidə 3) ayəsi, özünə vəhy edilən Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin vəfatından sonra halal və haram etmə qapısının hər hansı bir bəşərə bağlandığını ifadə etməkdədir. Bəzi fakihler özlərini Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin də üzərinə çıxararaq, yalnız Allah Təalanın haqqı olan teşri səlahiyyətinə ortaq etməkdədirlər. Bu, dinin tamamilə yalnız Allah Təalaya aid olmasına muxalifdir. Bu fakihler müqayisə yoluyla özlərinə bu teşri haqqını verməkdədirlər. Haram etmə səbəblərini araşdırıb, bu səbəbləri haram etmək istədikləri şeylərə tətbiqləri belədir. Səbəb və xəstəliklərə göz yumaraq teşrinin yalnız Allaha aid olduğunu unudurlar.
Allah Təala belə buyurmuşdur: "Diliniz uydurduğu yalana esasən 'bu halaldır; o, haramdır" deməyin; çünki Allaha qarşı yalan uydurmuş olursunuz. Şübhəsiz ki, Allaha qarşı yalan uyduranlar nicat tapmazlar" (Nəhl 116)
"Də : "Allahın sizə nazil etdiyi ruzi barədə söyəyin qörüm, onun bir qismini haram,bir qismini isə halal saydınız," Də: 'Allahmı sizə izin verdi, yoxsa Allaha iftira yaxırsınız?" (Yunus 59)
"Əgər onlar səni yalançı hesab etsələr, de: "Rəbbiniz geniş mərhəmət sahibidir. Lakin Onun əzabı günahkar tayfadan uzaqlaşdırılmaz". Allaha şirk qoşanlər deyəcəklər: "Allah istəsəydi, nə biz, nə də atalarımız Ona şərik qoşar, nə də biz bir şeyi haram edə bilərdik". Onlardan əvvəlkilər də öz peyğəmbərlərini beləcə yalançı hesab etmişdilər. Axırda əzabımızı daddılar. De: "Bizə göstərə biləcəyiniz bir bilginizmi var? Siz ancaq zənnə qapılır və ancaq yalan danışırsınız." (Ən'am 147-148)
Zərər, İslam Teşrisində Haram Etmə Səbəblərindən Deyildir:
1- Qurani Kərimdə və səhih sünnədə haram etmə səbəblərini zikr edib, bunu Quranın nüzulundan sonra çıxan hər şeyə tətbiq edəcək ümumi bir qaidə edən bir şey varmı? Cavab; iki səbəbdən ötəri xeyr:
* Çünki Quran və sünnə halalı əsl etmiş, haramı ondan istisna etmişdir. Halalı haram etməyi küfr və Allah Təalanın teşrideki haqqında daşqınlıq olaraq xarakterizə etmişdir.
* Teşride haram qılınanlar detallı olaraq zikr edilərkən zərər, haram etmə səbəbi olaraq zikr edilməmişdir. Ancaq; "bu və bu sizə haram qılındı" deyilmişdir. Sonra bunlardan yeməyə məcbur qılınan şeylər, haram halala çevrilmədən zərurət halında mübah qılınmışdır.
2- Daha əvvəl illərdən bəri fakihlerin siqareti haram saymada zərəri ən başda gələn səbəb etdiklərini söyləmişdim. Bu səhvdir. Çünki zərər, İslam teşrisində haram etmə səbəbi deyildir.
Qurani Kərimdə haramların haram qılınmasının yeganə səbəbi; o şeyin fısk və ya rics olmasıdır. Bunlar Allah Təalanın teşrideki haqqına daşqınlıq edən müşriklərin və kafirlərin xüsusiyyəti haqqında gələn Quranı terminlərdir. Buna görə Allah Təala haramları detallı olaraq zikr edərkən haram qılınan yeməklər haqqında belə buyurur: "De: "Mənə gələn vəhylər içərisində ölü heyvan(leş), axar qan, murdar sayılan donuz əti və Allahdan başqasının adı ilə kəsilmiş fisk (heyvan əti), hər hansı bir şəxsin yediyi yeməklər içərisində haram buyurulan bir şey görmürəm". Hər kəs harama meyl etmədən və həddi aşmadan bunlardan yeməyə məcbur olarsa, (bunlardan yeyə bilər) ona günah gəlməz. Şübhəsiz ki, Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir." (Ən'am 145) ölü heyvan (leş), axar qan, və ya donuz əti yemək, rics (pislik) olaraq xarakterizə edilib. Övliyaya adanan yeməklər isə "fısk" olaraq xarakterizə edilib.
İçki, qumar, ensabın (obelisklər, yəni müqəddəs hesab edilən qəbirlərin) və özüylə qeyb elmi iddia edilən fal oxlarının haram qılınmasında, Allah Təala möminlərə bunlardan uzaq dayanmalarını əmr edərkən belə buyurar: "Ey iman gətirənlər! Şübhəsiz ki, sərxoşedici içki də, qumar da, tapınmaq məqsədilə dik qoyulmuş daşlar da, fal oxları da şeytan əməlindən olan murdar şeylərdir. Bunlardan çəkinin ki, bəlkə nicat tapasınız" (Maidə 90)
Rics (pislik) sözü Quranda müşriklərin, münafiqlərin və bütlərin xüsusiyyətləri olaraq gəlir. Necə ki şirk, küfr və Allah Təalaya böhtan da belə xarakterizə edilmişdir.
"İşdə Allah, iman etməyənlərin üzərinə, (bütün işlərində əsən görülən) Pisliyi belə çökdürər." (Ən'am 125)
"Hud dedi: "Artıq Rəbbinizdən sizə əzab və qəzəb yetişdi. Siz özünüzün və atalarınızın uydurduqları adlar (bütlər) barəsində mənimlə mübahisəmi edirsiniz? Halbuki Allah onlar barəsində heç bir dəlil nazil etməmişdir. Gözləyin! Şübhəsiz mən də sizinlə birlikdə gözləyənlərdənəm." (Ə'raf 71)
"onlardan əl çəkəsiniz deyə qarşınızda Allaha and içəcəklər.Siz onlardan üz döndərin. Çünki onlar murdardırlar . Qazandıqları günahların cəzası olaraq sığınacaqları yer Cəhənnəm olacaqdır." (Tövbə 95)
Yəni bu, Quranda tez-tez təkrarlanan fısk ilə eyni mənadadır. Bu səbəbdən Allah Təalanın teşrisində haram etmə; bir istiqamətdən Allah Təalanın halal və haram etmədə tək olması əqidəsiylə əlaqəlidir. Allah Təala əqidəylə əlaqədar sözcüklər olan fısk və rics təbirlərini bu teşrisində istifadə etmişdir. Zərər sözünü istifadə etməmişdir.
3- Hətta zərər anlayışı və bu sözün iştikakı Quranda yemək və içəcək haqqında istifadə edilməmişdir. Yalnız fakihlerin əksinə olaraq məcbur qalana haram yeməklərin mübah olması haqqında gəlmişdir. "Hər kəs günaha meyl etməyərək aclıq üzündən haram olanlardan istifadə etməyə məcbur olarsa, bilsin ki, Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir." (Maidə 3) yəni məcbur qalana haram şeyi yemək mübah qılınmışdır. Halal şeyin haram qılınmasında istifadə edilməmişdir.
Bununla birlikdə zərər termininin Quran teşriinde istifadəsi evlilik və talaq haqqında söz mövzusudur.
"Zərər vurmaq və təcavüz etmək məqsədilə onları saxlamayın. Kim bunu etsə, ancaq özünə zülm etmiş olar." (Bəqərə 231)
"Heç kəs qüvvəsi çatdığından artıq yüklənməz. Nə anaya öz övladına görə, nə də ataya öz övladına görə zərər verilməməlidir." (Bəqərə 233)
"Boşadığınız qadınları, imkanınız daxilində öz yaşadığınız yerdə qalmağa yer verin, Sıxışdırmaq məqsədilə onlara zərər yetirməyin; evdən çıxmaları üçün onları sıxışdırıb zərər verməyə cəhd etməyin." (Talaq 6)
Yenə ticari rəftarlar haqqında belə buyurulmuşdur: "bir-birinizə borc verdikdə onu yazın. Qoy bunu aranızda bir katib ədalətlə qeyd etsin. Katib Allahın onu öyrətdiyi kimi yazmaqdan boyun qaçırmamalıdır." (Bəqərə 282)
Borclanma, miras və vəsiyyət haqqında belə buyurulmuşdur: "Həmçinin bu bölünmə də, varislərə zərər verməyəcək şəkildə vasıyyet olunan çıxdıqdan və borc ödəndikdən sonradır." (Nisa 12)
Cihad haqqında belə buyurulmuşdur: "Möminlərdən, üzr (zərər) sahibi olmadan oturanlarla, Allah yolunda mallarıyla və canlarıyla cihad edənlər bir olmazlar." (Nisa 95)
“...Sıxıntı və xəstəlik üz verdikdə habələ döyüşdə səbir ədən şəxslərdir.Onlar imanlarında doğru olanlardır.Müttəqi olanlar da ələ məhz onlardır.” (Bəqərə 177)
Yəni Quranda zərər anlayışının yemək və içkinin haram qılınmasında istifadə edilməsi və bunu zərər verən hər şeyin müqayisə edilə biləcəyi bir qaidə etmək, bəşərə teşri (din qoyma) haqqı verməkdir. Halbuki islam əqidəsində teşri (din qoyma) tək Allahın haqqıdır və bu "la ilahə illəllah" sözünün mənasına daxildir. Quranda dəlalət baxımından daha açıq olan və əqidə ilə əlaqədar terminlər olan: "rics" və "fısk" sözləri istifadə edilmişdir. Buna görə; fakihler indinde siqareti haram saymaq üçün səbəb və xəstəlik; "zərər verməsi" olduğuna görə, Allahın qadağan etdiyi şeylərin məhdud olduğu İslam şəriətində zərər, ona yeni bir şey əlavə edib haram etmək üçün bir səbəb deyil.
Əksinə Quranda zikr edilən bəzi haramlarda bəzi faydalar da vardır. Allah Təala belə buyurmuşdur:
"Səndən sərxoşedici içki və qumar barəsində soruşurlar. De: "İkisində də həm böyük günah, həm də insanlar üçün mənfəət vardır. Amma günahları mənfəətlərindən daha böyükdür." (Bəqərə 219)
Söz axışı, zərərə qarşılıq faydanın zikrini tələb edir. Lakin Allah Təala faydaya qarşılıq "günah" sözünü zikr etmişdir. Yəni qadağan edilən hər şey, özündə fayda olsa belə "günah"dır. Qadağan edilməmiş olan və ya haram qılınmamış olan şeylər isə, özündə zərər olsa belə halaldır.
Quran, qəbirlərə və müqəddəs sayılan yerlərə kəsilən heyvanları yeməyi haram edərkən, bunda haram etmə səbəbləri arasında zərər verməsi keçməməkdədir!
Çünki haram etmə səbəbi burada fusuk və üsyandır. Baxın.: Ən'am 145. Yeməyin özü adeten ən yaxşı yeməklərdən olsa dahi, hətta kasıb və möhtac kəslər ondan faydalanacaq olsalar dahi, burada haram qılınma səbəbi faydası və ya zərəri deyildir. Lakin səbəb; İslam əqidəsidir. Bu əqidə isə teşri (din qoyma) haqqının yalnız Allaha aid olmasıdır.
Şübhəsiz Quranda halal və haram etmə terminləri akidevidir. Çünki Allah Təala halal etdiyi hər şeyi "tayyib/temiz" olaraq xarakterizə etmişdir: "Ey insanlar! Yer üzündəki halal, təmiz şeylərdən yeyin." (Bəqərə 168)
Eyni zamanda xəbis/murdar da tayyibin əksinədir: "De: "Murdar şeyin çox olması sənin xoşuna gəlsə belə, murdarla təmiz eyni ola bilməz". Ey ağıl sahibləri! Allahdan qorxun ki, bəlkə nicat tapasınız. Ey iman gətirənlər! Sizə agah olunca xoşunuza gəlməyəcək şeylər barəsində soruşmayın. Əgər Quran nazil edildiyi zaman onlar haqqında soruşsanız, sizə aydın olar. Allah bunları (indiyə qədər verdiyiniz bu cür sualları) əfv etdi. Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir." (Maidə 100-101)
Bundan ötəri haramlar yalnız naslarda zikr edilənlərlə məhduddur. Xəbis olanlar da; haram qılınanlardır. Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin vəzifəsi də özünə vəhy endiyində insanlara tayyib/temiz olan şeyləri halal etməsidir. (Baxın.: Ə'raf 157) Burada xəbis şeylər; hevalara görə fərqlilik ifadə edən ümumi bir xüsusiyyət deyil ki, Allahın halal etdiyi şeyləri haram etməkdə istifadə edilsin! Lakin xəbis xüsusiyyəti naslarda zikr edilən haramlarla məhduddur. Bizlər, dilədiyimizi buna qata bilmərik.
Bəzən siqaretin haram olduğunu söyləyənlər, bunu kasıblara haram edib, zənginlərə mübah edərlər. (Baxın. Gazette Saudia 10 Fevral 1995 - Köhnə Ezher şeyxi Dr. Seyid Tantavinin Fətvası)
Bu fətva Şeyx ed-Dicvinin Mecelletu Nuri'l-İslam Şaban 1439 tarixli fətvasında, "Siqaretin sağlamlığına zərər verdiyi kimsə və ya ödənişinə ehtiyac duyan kimsəyə siqaret haramdır" deməsinə bənzəyir. Yəni bədəni və ya maliyyə zərər söz mövzusu deyilsə haram deyil.
Digər bir fətvaya görə gənclərin alenen siqaret çəkməsi uyğun hesab edilməyərək çirkin sayılmaqdadır. Yaxşı o zaman onlara görə gizlicə siqaret çəkmək caizdirmi?
Zaman və məkan zərflərində siqaretin; "Quran dinlərkən və ya məsciddə, yaxud ramazan ayında gündüz vaxtı" çəkilməsinin haram olduğuna dair 1934-cü ildə Nuru'l-İslam jurnalında fətva nəşr olunmuşdur. Buradan iftardan sonra siqaret çəkməkdə qorxu olmadığı aydın olmaqdadır. Şeyx Məhəmməd Haseneyn Mahlufun Fetava'ş-Şeriyye'sinde (fətva nömrə: 1089 Qahirə 1951) məscidlərdə siqaret çəkmənin haram olduğu fətvası vardır. Şeyx et-Dicvi bəhsi keçən fətvasında bunun rəy və içtihat məsələsi olduğunu söyləyir. Yəni məsciddə siqaret çəkməyi mübah sayan da ola bilər. Şeyx Dicvinin digər bir fətvasına görə də Quran məclislərində siqaret çəkmək haramdır (Nuru'l-İslam Şaban 1439 ədəd: 28)
Fakihlerden biri Mekarimu'l-Ahlak jurnalı Avqust 1931 sayında siqaret və zərərlərindən bəhs edərək "Zərər verən hər şeyin haram olduğunu, ancaq zərurət halının istisna olduğunu" söyləyir! Yəni hiddəti onu, siqaretə haram deməyə itələmiş, sonra da zərurət halını istisna etmişdir! Siqareti buraxa bilməyən hər narkoman, nəfsində bu zərurəti hiss etməkdədir. Yəni bu fakihe görə bu kimsə üçün bir genişlik vardır!
Kimisi də siqaretin hökmü haqqında tərəddüdlər yaşamaqdadır. Son əsrin sünnə inkarçısı yazıçılarından Məhəmməd Qəzali (əl-Ehram 30 yanvar 1985) sözlərindəki və fətvalarındakı dəqiqliyi ilə məşhur olmasına baxmayaraq siqaret haqqında belə deyir: " Siqaret peyğəmbərlik əsrində mövcud deyildi ki hökm götürsün. Sərxoşluq verici deyil ki, hamra qatılsın. Bu mövzuda hökm fakihlerin və təbiblərin üzərində söz birliyi etdiyi zərərə görədir. Bəzi kasıblar siqaret çəkməsi səbəbiylə ailəsinin ehtiyacını qarşılaya bilməz…" Qəzali sözlərinə belə davam edərkən mübah olduğunu söyləməyə də güc çatdıra bilməz. Lakin bəzi insanlar qatında haram, bəzilərinə görə də məkruh olduğunu zikr etməklə kifayətlənər, öz fikirini isə söyleməz.
Siqareti Haram Sayanlara Detallı Rəddiyə:
1- Şeytanın bizdən əvvəlkiləri halal və haram mövzusunda sapdırması ağlı yollarla olmuş, haram etmə səbəbi ilə illətləndirməyə (xəstəlikləndirməyə) qalxmış, sonra buna görə digər bəzi şeyləri haram saymağa səbəb olmuşdur. Onlara görə haram etmə səbəbi zərər olunca, onlara görə zərərli olan hər şey haram olmuşdur.
Siqaretin haram olduğunu söyləyənlərin üzərində ittifaq etdikləri zərər; səhhətə zərərdir. Bununla birlikdə siqaret şirkətləri siqaretin sağlamlığa zərərli olduğunu ifadə edən yazılar qoymaqdadırlar. Diqqət yetirin! Bu, siqareti haram sayanlara görə kifayət deyildır! Çünki işə siqaret üçün dini bir hökm uydurmağı da qatmışlar, Allah Təalanın halal və haram etmədə icazə vermədiyi qorxuya girişmişlərdir. Halbuki siqaretin Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin əsrində olmadığını, bu mövzuda Quran nassı enmədiyini və sünnə varid olmadığını etiraf etməkdədirlər! Hətta fiqh məzhəblərinin imamlarının əsrində də mövcud olmayan yeni bir vəziyyətdir siqaret!
Daha əvvəl açıqlandığı kimi, Quran və sünnə, halalı haram etmənin Allah Təalaya ortaq qoşmaq olduğunu gücləndirməkdədir.
Haram qılınan şeylər; rics və fısk olmaqla xarakterizə edilmişdir. Bunlar mənəvi xüsusiyyətlərdir. Allah Təala halal qılınanları "tayyib" olaraq, haram qılınanları isə "xəbis" olaraq xarakterizə etmişdir. Üzərinə Allahın adının çəkilib kəsilmişləri halal və tayyib olaraq, üzərinə Allahın adının çəkilməyib kəsilmişləri isə haram və xəbis olaraq xarakterizə etmişdir. Burada müşriklərin də "rics" olaraq xarakterizə edilməsi də eynidir. Allahın halal etdiyi şeyləri haram saymaq, Allah Təalaya qarşı, Onun teşri haqqına bir daşqınlıqdır.
Lakin burada əhəmiyyətli bir məsələ daha var. Allah Təala dörd şeyi haram edərkən, maddi zərərini səbəb edərək haram etməmişdir. Çünki Allah Təala dilədiyini edəndir. O, etdiklərindən sorğulanmaz, lakin bizə, mələklərin Adəmə səcdə etməklə əmr olunduqları zaman etdikləri kimi; sual etmədən itaət etmək və uyğun gəlmək düşər.
2- Allah Təala bundan ötəri, yeməkləri şəxsən haram etmə mövzusunda şeytana tabe olmaqdan təkrar təkrar çəkindirər. Haramları təyin etmə və halalı haram etməmə xüsusundakı teşri qaydalarını təkrar edər. Çünki bu Allah Təalaya ortaq qoşmaq və O"na böhtandır. Bu təkrarlar, yeganə olaraq qeybi bilən Allah Təalanın i'cazına dəlalət edər. Quranın nüzulundan sonra olacaq şeyləri də biləndir O! Halal və haram etmək surətiylə, elmsiz olaraq Allah adına danışacaq olan və beləcə Allah Təalanın teşri haqqına daşqınlıq edəcək olanları da bildiyindən ayələri təkrar etməkdədir! Buna görə bizim Quran və sünnəyə tabe olmamız lazımdır. Mömin kimsənin öyüd götürməsi üçün tək bir ayə də yetər. Lakin Allah Təala eyni mövzunu dəfələrlə təkrar edir ki, Allah Təalanın hüzurunda qiyamət günündə insanların bir bəhanəsi qalmasın.
3- Allah Təala, halalı haram etdikləri zaman Yəhudiləri cəzalandırmış və o şeyi onlara haram etmişdir. Ruhanilərlik icad etmişlər, Allah Təala da onları bununla ilzam etmişdir. (Baxın. Hədid 27) Bütün bunlar, halal və haram etmədə, vacib etmədə teşri haqqına sahib olanın yalnız Allah Təala olmasından ötəridir.
Burada əhəmiyyətli olan Allah Təalanın Yəhudilərə bütün dırnaqlı heyvanları, malların və davarların iç yağlarını (bağırsaqlarda olan və ya sümüklərlə qarışıq olan yağları xaric) haram etməsidir. Çünki onlar bunları özlərinə haram etmişlər di, Allah Təala da onlara cəza olaraq bunları haram etdi. İlahi illətləndirmə (xəstəlikləndirmə) ; onların Allah Təalanın halal və haram etmədəki haqqına daşqınlıq etmələridir! "Yəhudilərə dırnaqlı heyvanların hamısını haram etdik. İnək və qoyunun bel sütunlarına və ya bağırsaqlarına yapışan, yaxud sümüklərə qarışan yağlar istisna olmaqla, onların piylərini də haram etdik. Bu, həddi aşdıqlarına görə onlara verdiyimiz cəzadır. Şübhəsiz ki, Biz doğru danışanlarıq." (Ən'am 146)
Allah Təala "Bunları kolestrolden ötəri haram etdik" demir! Çünki bu yağlar sağlamlığa çox zərərlidir. Lakin buradakı haram etmə səbəbi mənəvidir ki, o da onların Allah Təalanın haqqında teşridə daşqınlıq etmiş olmalarıdır. Buna görə onlara bunlar haram qılınmışdır.
4- Zərər sözü və bu kökdən törəyən sözlərin Quranda 75 dəfə keçməsinə baxmayaraq, heç birində zərərin haram etmə səbəbi olaraq keçməməsi çaşdırıcıdır. Necə ki Allah Təalanın fayda və zərərə tək malik olan kimsə olması mərkəzdədir. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm və başqaları, Allahın icazəsi olmadıqca şəxsən fayda və zərərə malik deyildir! Saxta ilahlar heç kimə fayda və zərər vermə gücünə sahib deyildirlər. İnsana zərər toxunduğu zaman yalnız Allah Təalaya sığına bilər…
Hətta yeməklər mövzusunda gələn "idtar" (məcbur qalma) sözü zərər sözünün törəmələrindəndir. Bu sözün qadağan etmək üçün deyil də, mübahlığı gücləndirmək üçün gəlməsi də çaşdırıcıdır. Haram qılınan dörd növ yeməyin, məcburiyyət halın da mübah qılınması üzrə bu söz istifadə edilmişdir. Yəni bunların halal deyil də, haram olduğunu bilən bir kimsə ıztırar/mecburiyet halında bunlardan yeyər. Buna daha əvvəl işarə edilmişdi.
Əgər gigiyenik və maddi səbəblər, haram etmə səbəbi olsaydı, Quranı söz axışı dəyişik olardı. Lakin bəzilərimiz din, dünya, xəstəlik, fayda və zərəri Allahdan daha yaxşı bildiyinə inanır!
5- Siqaretin zərərli olduğunu iddia edən təbiblərin fikirlərinə hörmət etməklə birlikdə, teşri sahəsinin tibb və sağlamlıq ilə bir əlaqəsi yoxdur. Siqaretin tibb və sağlamlıq baxımından mübahisəsini siqaretin hökmü adlı müstəqil risaləmdə (1), tıbben siqaretin zərərinin hələ isbat edilə bilmədiyinə, lakin faydalarının yenə tıbben təsbit edilmiş olduğuna diqqət çəkmişdim.
Bunu soruşmaq haqqımızdır: Yalnız siqaretmi sağlamlığa zərərlidir? Duz, şəkər və yağların sağlamlığa zərəri yox durmu? Allah Təala dəniz yeməyini və dəniz ovunu halal etmişdir. Bunlar arasında yeyəldiği vəxt öldürücü olan və zərərli olanlar vardır. Lakin bunlar qəti bir nas ilə halal qılınmışdır. Təbii olaraq sağlamlığımızı qorumaq üçün bunlardan uzaq dayanarıq amma haram saymarıq!
Həm sonra, dərmanların şəxsən özlərinin zərərli yan təsirləri yoxdurmu? Bəzi təbiblər deyirlər ki: "Əgər bizlər bütün dərmanları dənizə atsaydıq, əlbəttə insanların sağlamlıqları yaxşılaşar və balıqlar həlak olardı!" Zərərli yan təsirləri səbəbiylə müalicədə dərman istifadə etmək də haram olarmı?
Burada azaltma və artırma etmədən haram qılınan şeyləri yalnız Allahın haram etdiklərinə sadələşdirmədəki ilahi hikmət ortaya çıxmaqdadır. Zərər məsələsi nisbidir. Hər insan, istər iman etsin, istər söysün, istər itaət etsin, istər üsyan etsin, (Baxın. Kəhf 29, İsra 107, Fussilət 40) Quranın teşriinə razıdır. Bu səbəbdən siqaret çəkmək ya da çəkməmək adamın ən təbii haqqıdır. Bu dünyəvi bir məsələdir. Lakin ictimai sahədə siqaretdən narahat olanlar səbəbiylə siqaret haqqında qanunlar çıxarılması idarəçilərə tanınan məsləhət güdmə haqqına daxildir. Lakin əhəmiyyətli olan; halal və haram etmə günahlarına düşülməməsi üçün dinin yalnız Allah Təalaya aid qılınmasıdır.
6- Mübah və halal əsldir, haram qılınanlar bunlardan istisna edilənlərdir. Çünki halalı haram saymaq haram qılınmışdır. Buna bir də halalı mübah saymanın tənzimləməyə ehtiyac duyduğunu əlavə etmək lazımdır ki, bu tənzimləmə də Quranda gəlmişdir.
Məsələn batom çörək özlüyündə halaldır. Lakin çörək oğurlandığı zaman onu yemək haram olar. Haramlığı özlüyündə batom çörək olmasından ötəri deyil. O halal və mübahdır. Lakin əldə ediliş yolu haramdır. Bundan ötəri Quran və sünnənin teşrisi "halal və tayyib" sözləriylə gəlmişdir. Halal sözü, özlüyündə halal olanları əhatə edər. Tayyib sözü isə əldə ediliş və tüketiliş yolunu əhatə edər. Buradan anlayırıq ki Allah Təalanın: "Ey insanlar! Yerdə olan halal və tayyib ruzilərdən yeyin, " (Bəqərə 168) ayəsinin mənası; haqqımız olmayan bir şeyə sırf əslən halal deyə zorla və oğurluq yoluyla hücum etməmiz lazımdır. Əksinə əldə etmə yolu da qanuni olmalı ki, halal və tayyib olsun. Bundan ötəri halalı iki şərti vardır:
a- haram qılınan şeylərin xaricində olmalı
b- əldə edilməsi və istehlak edilməsi qanuni yoldan olmalı.
Yenə haram qılınanlar da:
a- Ya Quran və sünnə naslarıyla haram qılınanlardır.
b- Ya da əslən halal olmaqla birlikdə qanuni olmayan bir yoldan əldə edilmiş və ya istehlak edilmişdir.
7- Şəri tənzimləmə, istifadə etmə və istehlak etmə yolu barəsində də balanslıdır. Yeməkdə israf etmək haramdır. Yəni yemək özlüyündə halal olsa da, israf etmək, qadağan edilən bir istifadə etmə yoludur. "Yeyin, üçün, israf etməyin. Çünki O israf edənləri sevməz." (Ə'raf 31) İsraf, halal yoldan əldə edilmiş malı saçıb sovurmağı da əhatə edər. Allah Təala saçıb sovurmağı qadağan etmişdir, ta ki şişirdilmiş sədəqə verilməsin. (Baxın. İsra 27) Allah Təala halal malı infak edərkən də orta yolu tutmağı əmr etmişdir. (Baxın. Furqan 67)
8- Allah Təalanın: "öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın" (Bəqərə 195) ayəsini siqaretin haramlığına dəlil gətirmək yersiz bir istidlaldir. Çünki Allah Təala cəmiyyətin təhlükəsizliyini görməməzlikdən gəlmək, əksəriyyətin aclıq və səfalət içində ikən, azlığın müreffeh yaşaması barəsində, sədəqə və yaxşılıqdan bəhs edərkən belə buyurmaqdadır. Çünki bu vəziyyət cəmiyyətin içdən həlakıdır. Buna görə Allah Təala belə buyurmuşdur: "Malınızdan Allah yolunda xərcləyin və öz əllərinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın. Yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah yaxşılıq edənləri sevir." (Bəqərə 195) Necə ki "Özünüzü təhlükəyə atmayın" əmri, Allah yolunda xərcləmə əmrindən sonra, ona bağlı olaraq zikr edilmişdir. Sonra yaxşılıq və lütfkarlığı zikr edərək ayənin başındakı əmr gücləndirilmişdir.
Bu ayədə siqaretdən bəhs edilmədiyində heç bir şübhə yoxdur. Onlar ayənin axışından qopardıqları bir cüz ilə Allahın halal etdiyi bir şeyi haram saymağa dəlil gətirərək detala gedirlər. Bu Allah Təalanın kitabını təhrifin də özüdür. Çünki onlar Quran naslarını təhrif etməkdən aciz qalınca, yeni bir hökm uydurmaq üçün mənasını, Quran və sünnədəki teşri qaydalarına zidd bir şəkildə təhrif etməkdədirlər.
9- Allah Təalanın: "bir-birinizi məhv etməyin" (Nisa 29) ayəsini dəlil gətirmələrində də eyni vəziyyət söz mövzusudur. Ayənin axışı belədir: "Ey iman gətirənlər! Qarşılıqlı razılıqla aparılan ticarət istisna olmaqla mallarınızı öz aranızda haqsız yerə yeməyin və bir-birinizi məhv etməyin. Həqiqətən, Allah sizə qarşı Rəhmlidir." (Nisa 29-30)
Bu ayəni siqaretin haramlığına dəlil gətirmək Allaha böhtandır. Çünki ayə, insanın düşmənlik və zülmlə, yəni güc çatmayan bir məcburiyyət xaricində özünü öldürərək intihar etməsindən bəhs edir. Rabbu'l-İzzet'in bəhs etdiyi cinayət, maddi bir müdaxilə ilə sürətlə ölümlə nəticələnən bir hərəkətdir. İntihar etmək istəyən kimsə siqaret çəkərək mi intihar edər?!
Əgər bu ayədə qadağan edilən şeyə siqareti soxsaq, siqaret yenə haram qılınan bir şey olmaz. Əksinə haram qılınan şey intihar etməkdir! Əgər bir kimsə özünü bıçaqla öldürsə və ya iplə boğsa, bıçaq və ya ip haram olarmı? Bunlar yalnız vəsilə və vasitələrdir. Qadağan edilən şey vasitələr deyil, hərəkətdir.
10- "Siqaret xəbis olduğu üçün haramdır" deyirlər. Bu mövzuda da: "Kim soğan və ya sarımsaq yersə bizdən uzaq dayansın" hədisini dəlil gətirirlər. Yaxşı soğan və sarımsaq haramdırmı? Əlbəttə ki xeyr! Buradakı məna, insanın şəxsi təmizliyi güdərək pis qoxudan uzaqlaşıb ədəblənməsidir. İstər soğan yeyər, istər sarımsaq yeyər. Lakin qoxusuyla insanlara əziyyət verməməlidir. Əgər hədisdə: "Siqaret çəkən, pis qoxusu səbəbiylə bizdən uzaq dayansın" deyilmiş olsaydı belə bu, siqaretin haram olacağı mənasını verməzdi. Lakin siqaret çəkən kimsə insanlara qoxusuyla əziyyət verməməlidir.
11- Siqaretin xəbis olduğunu söyləyənlər: "Onlara Tayyib (pak) şeyləri halal edər, xəbis (murdar) şeyləri haram edər." (Ə'raf 157) ayəsini dəlil gətirirlər. Siqaretin haram qılınan xəbislərdən olduğu qərarına çatırlar! Biz də deyərik ki: Bu mövzuda siqaretin haram qılınan xəbislərdən olduğuna dair fikirlərinə, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmdən bir dəlil istəyərik. Halbuki o zamanda siqaret mövcud deyildi. Lakin Allah Təalanın haram etdiyi hər şeyin xəbis olması Qurana uyğundur. Bu xəbis şeylər bir çox ayələrdə və hədislərdə məhdudlaşdırılan haramlardır. Bunların xaricində qalanlar isə halal və tayyib olanlardır. Bu məsələ ağlı içtihatlara gərək buraxmaz. Quran və sünnədə zikr edilən hər haram xəbisdir. Bunların xaricində qalanlar isə halal və tayyibdir. Siqaret isə naslarda haram qılınanlar arasında yoxdur. O halda siqaret mübahlardan, halal və tayyib olan şeylərdəndir. Xəbislərdən deyildir!
12- Siqaretin hamr kimi sərxoş etdiyini söyləyirlər! Bu səhvdir. Siqaret sərxoş edicilərdən (hamrdan) deyildir. Çünki sərxoşluq; şüurun itməsidir. Siqaretdə isə belə bir vəziyyət söz mövzusu deyildir.
13- Siqaretin qaçınmamız lazım olan şübhəlilərdən olduğunu söyləyirlər! İslamın hökmünü və qaydalarını bilənlər indinde belə bir şübhə söz mövzusu deyildir. Bir şeyin haramlardan olmadığı bilindiyi zaman, onun halal və mübahlardan olduğu qətidir.
14- Siqaretin namaz, oruc kimi ibadətlərdən saxladığı zaman haram olduğunu söyləyirlər! Bu siqaretin haram olmasını tələb etməz. vaciblərdən saxlayan şey əsli etibarilə mübah olan bir şey də ola bilər. Məsələn ticarət halaldır. Ticarətlə məşğuliyyəti səbəbiylə ibadətləri bir kimsə laqeyd yanaşsa, ticarətin haram olduğunu söyləmək lazım deyildir. Yaxud adam yoldaşıyla və uşaqlarıyla məşğuliyyəti səbəbiylə də ibadətdən geri qalar. Ya da yuxu səbəbiylə. Bu vəziyyət, yatmaq haramdır deməyi tələb etməz.
15- Səhih müqayisə siqaretin sərxoş edicilər kimi haram olmasını tələb edir deyirlər! Bu müqayisə, şeytanın addımlarını izləmənin ən tez yoludur. Yəni bizim baxışımıza görə bunlara bənzəyən hər şeyi haramlara əlavə etsək, halal olan bir çox şeyi haramlara əlavə edə bilərik. O zaman da Allah Təalanın halal və haram etmədəki teşri haqqına müdaxilə günahını işləmiş olarıq.
Biz burada iki vəziyyət ilə qarşı-qarşıyayıq:
Allah Təalanın və rəsulunun söylədiklərinə yapışıb möminlərdən olmaq
Ya da filan və filanın söylədiklərinə yapışıb Allah Təalanın teşri səlahiyyətinə ortaq qoşmaq!
Özünə yapışıb, bəşərin söylədiyi hər şeyə qarşı yolu ışıqlandıran tək bir ayə kifayətdir. Lakin teşri (din qoyma) barəsində təkrar edilən bir çox ayə, eyni həqiqəti ifadə etməkdədir. Həm sonra zamanımızdakı bəzi muteahhirin fakihlerinin fətvalarından daha çox ayələr və hədislər vardır. Müasir fakihlerden bəzilərinin səhvli içtihatları səbəbiylə onlarla Quran ayəsini və səhih hədisləri tərkmi edəcəyik?
Siqaretin Məkruh Olduğunu Söyləyənlərə Gəldiqdə:
"Məkruh" termini şəri bir termindir və bu termin də eyni "haram" termini kimi, dəlilini vəhydən götürmək məcburiyyətindədir. Vəhyin sərhədində dayanan ilk dövr fakihleri məkruh təbirini "haram" mənasında istifadə etmişlər. Çünki Allah Təala: "Yer üzündə təkəbbürlə gəzmə. Çünki sən nə yeri yara bilər, nə də yüksələrək dağlara çata bilərsən. Bütün bu qadağan edilmiş pis əməllər, Rəbbinin xoşuna gəlməyən şeylərdir." (İsra 37-38) buyurmuşdur.
Sonrakı fakihler isə haram ilə məkruhu ayıraraq, "məkruh" təbirini daha çox fəzilətli olanı tərk etmək mənasında da istifadə etmişlər ki, bu istifadənin hədislərdəki dəlaləti daha açıq görünməkdədir.
Buna görə, siqaret çəkməmənin daha fəzilətli olduğunu hansı nas təyin etməkdədir? Əgər bu insanların fikirlərinə buraxılacaq olsaydı, heç çəkinmədən siqaret çəkmənin daha fəzilətli olduğunu, siqaret çəkməmənin isə məkruh olduğunu söyləyərdim! Lakin fikirimi din əldə etməkdən və bunun din əldə edilməsindən Allaha sığınaram! Bu qəribə sözümün səbəbinə gəldiqdə; dəlilsiz olaraq, hətta dəlillərə zidd olaraq Allahın dinində bəşəri söz sahibi etmək surətiylə siqaretə haram dəmə cürmünün işlənildiyi bu zamanda, siqaret istifadə edərək bir həqiqətin gizlənməsinə qarşı dayanmağı fəzilətli görə bilərəm! Çünki araşdırmalarım nəticəsində siqaretin tıbben şişirdildiyi kimi zərərli deyil, əksinə zənn edilənin əksinə faydalı olduğuna dair məlumatlar əldə etmiş vəziyyətdəyəm. Geriyə bir tək xoş qoxusundan tabiaten narahat olan kəsləri narahat etməmək qalır!
Bir nöqtə:
Siqaret çəkənlərlə lağ edərək onların cənnətə girə bilməyəcəyi intibaını oyandırmaq üçün: "Siqaret çəkənlər cənnətə girəcək olsa, artıq atəş istəmək üçün cəhənnəmə qidərlər" şəklində çirkin kəlamlar edən cahillərin şübhəsinə aldananlara bir müjdə verim.
Məlumdur ki, əsl iş cənnətə soxan rəhməti ilahini layiq olmaqdır. Cənnət nəsib olsa, orada könüllərin arzu etdiyi hər şeyin mövcud olacağı naslarla sabitdir.
Əbu Hureyre radıyallahu ənhdən: Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm belə buyurdu: "Cənnət əhalisinin təri müşk kimidir. Yanacaqları da uluvve deyilən şeydən olar."
( Buxari (3245) Muslim (2834) Əhməd (2/257) və Əbu Nuaym Sıfatu'l-Cenne'de (241) səhih bir isnad ilə rəvayət etmişlər.)
Əbu Muaz əl-Çubukabadi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder