-
eyni başlığı daşıyan bir broşuradan iktibastır -
Həmd, Aləmlərin Rəbbi Allaha məxsusdur.
Salatu Salam Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin, Əhlinin, Səhabəsinin və
də qiyamətə qədər onları dost əldə edən hər kəsin üzərinə olsun.
Əsassız xəbərlər yaymaq, şəxs və cəmiyyətləri çürüdən və
yıxan ən təhlükəli silahlardan biridir. Bunları yaymaq; saf və fikir birliyini
həll edib parçalayacaq dərəcədə təsirlidir. İslam ümmətimiz keçmişdə olduğu
kimi bu gün də, Müsəlmanlar arasındakı sevgi və birlik şüurunu pozmağa
istiqamətli düşmən planları və onlar tərəfindən yayılmağa çalışılan əsassız
xəbərlərlə qarşı-qarşıyadır. Düşmənin istifadə etdiyi bu hiylə və aldatmaca
Peyğəmbər sallallahu əleyhi və selləmin göndərildiyi tarixdən etibarən davam
etmişdir və Allahın dilədiyi vaxta qədər də sürəcək. Allahu Təala belə buyurar:
"..Kafirlər bacarsalar,
sizi dininizdən döndərənə qədər sizinlə vuruşmaqdan əl çəkməyəcəklər..." (2Bəqərə, 217)
O halda vasitələri dəyişsə də haqq ilə batil arasındakı
düşmənlik və mübarizə qiyamətə qədər davam edəcək. Çünki Quranın ifadəsiylə
kafirlərin dəyişməz hədəfləri "Müsəlmanları dinlərindən çevirməkdir."
Kafirlər Müsəlmanları dinlərindən çevirmək üçün davamlı olaraq planlar edərlər
və fürsətini tapdıqları anda bu planlarını tətbiq sahəsinə qoyarlar. Öz
batillərini yaymaq üçün hər cür vasitə və yola müraciət etməkdən çəkinməzlər.
Kafirlərin bu səyləri qəribə deyil. Ancaq qəribə olan bəzi Müsəlmanların da
onların bu oyunlarına alət olmalarıdır. Burada Müsəlmanlardan qəsdimiz sözdə
Müsəlmanlar deyil. Bu kəslər zatən İslam düşmənlərinin dirək təsir sahəsi içindədirlər və İslam qalasını
içəridən təhdid etməkdədirlər. Bunlar fitnəyə sürətlə razılıq edərlər. Bu kimi
kəsləri biz zatən tərk etmişik. Və onlara kədərlənir də deyilik. Burada
bunlardan deyil bəzi səmimi Müsəlmanlardan bəhs edirik. Bunlar kimi hadisələr
qarşısında mənəviyyat və hamaset hisslərinə qapılıb şəri sərhədləri aşmaqda və
beləcə əsassız xəbərləri təsdiqləmək və ya yaymaq surətiylə çoxalan bu
söz-söhbətlər çırayı sürətlə qovuran atəş kimi ümmətin bədənində yayılan
yaranın daha da dərinləşməsinə səbəb olmaqdadırlar.
Nəzərdə tutduğumuz Əsassız Xəbər
və Qışqırıq:
İnsanların doğruluğunu araşdırmadan bir-birlərinə nəql
etdikləri, qaynağı naməlum və əslində müəyyən bir məqsədə istiqamətli olaraq
şüurlu bir zamanlama ilə ortaya atılmış sözləri yaymaqdır.
Tarixdə Söz-söhbət və Çıxarılan
Qışqırıqlar:
Əsassız xəbərlər yayma işi insanlıq tarixi qədər köhnədir və
insan var olduqca davam edəcək kimidir. Tarixdə qışqırıq və söz-söhbətlərin
olmadığı bir cəmiyyət yoxdur. Çünki insan nəfsi İslam ilə tərbiyə edilmədikcə
buna meyyaldir. Peyğəmbərlər tarixi buna şahiddir. İşdə Nuh əleyhissalam; qövmü
tərəfindən belə ittiham edildi:
"....Sizə böyüklük etmək istəyir...." (23Mu'minun, 24).
Bənzər qışqırıq və əsassız dedi-qodular ilə Hud
əleyhissalamda həmsöhbət olmuşdur. Musa əleyhissalam isə Firon tərəfindən sehr
etmək və özünə qarşı oyun oynamaqla ittiham edilmiş və bu xəbər xalq arasında
yayılmışdır. Əzizin tətbiq etdiyi həddindən artıq gizlilik və senzura
siyasətinə baxmayaraq, Yusuf əleyhissalam hadisəsi Misirli xanımlar arasında
yayılmışdır. Qurani Kərimin bizə köçürdüyü peyğəmbərlər və salehlərin
hekayələrində bu barədə daha başqa bir çox nümunələr mövcuddur.
Peyğəmbər sallallahu əleyhi və selləmə gəlincə; dəvətinin
başlanğıcından etibarən böyük bir yalan və böhtan kampaniyası ilə qarşı-qarşıya
qaldı. Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm bu kampaniyanın Məkkə ayağında dəlilik,
sehr və yalan kimi böhtanlara məruz qaldı. Lakin Allah onların bu rəftarlarını
müşahidə etməkdə olub yeddi qat göylərdən endirdiyi ayələrlə onların
yalanlarını çürütməkdə və Peyğəmbər sallallahu əleyhi və selləmini dümdüz
olduğunu bildirməkdə idi.
Mədinə dövründə isə qışqırıq və böhtanlar, şərin öndərləri
Yəhudi və Münafiqlər tərəfindən mütəşəkkil bir şəkildə idarə edilməsiylə artdı.
Əgər İslam cəmiyyəti möhkəm bir bünyəyə sahib olmasaydı bu böhtan və qışqırıq
seli qarşısında dözməsi mümkün olmazdı. Lakin cəmiyyətin İslam ilə tərbiyə
edilmiş olması, Müsəlmanların bir-birlərinə sıx birləşmələri və peyğəmbər
sallallahu əleyhi və selləmə itaət edir olmaları, Allah düşmənlərinin
məqsədlərinə çatmalarına mane olmuşdur. Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm
dövründə döyüş meydanlarında çıxarılan qışqırıqlar isə, alınacaq dərslər
baxımından ayrı bir risalə mövzusudur. ki bu gündə bu silah İslam düşmənləri
tərəfindən olduqca təsirli bir şəkildə istifadə edilməkdədir.
Söz-söhbətlər Və Qışqırıqların
Qaynaqları:
Əsassız xəbər şəklindəki sözlər ümumiyyətlə kəslər və ya
mətbuat nəşr vasitələri vasitəsiylə yayılar. İnsanlar aralarındakı xəbərləri bu
yollarla yayarlar. Bu səbəbdən adamın eşitdiyi və bir başqasına verəcəyi
xəbərin doğruluğundan yaxşıca əmin olması lazımdır. Əsl olan Müsəlmanın
bəraətidir. Bu səbəbdən bir Müsəlman haqqında gələn mənfi bir xəbəri dərhal
təsdiq etmədən əvvəl onun doğruluğunu və məsələnin həqiqətini öyrənmək
lazımdır. Xəbər açıq və qəti dəlillərlə təsdiq edilmədikcə, haqqında mənfi xəbər
olan adam tam bir bəraət içindədir.
Söz-söhbət Və Qışqırıqların
Səbəbləri:
Çıxarılan qışqırıqların bir çox səbəbləri vardır. Bunlardan
bəziləri bunlardır:
* Düşmənin başına gələnə sevinmək: Adam düşməninin başına
gələn müsibətə sevinərək onunla əlaqədar mənfi xəbərləri sağda solda yayar...
Bundan Allaha sığınarıq.
* Həddindən artıq maraqlılıq: Hər cür qışqırığı yayan ən
böyük seqment isə sözə sözə maraq, özlərində sanki xəstəlik halını almış
kəslərdir. Danışılanları ağızları açıq dinleyişleriyle həm izah edənin
danışmasını əsassız şeylərlə bəzəməsini təşviq edərlər, həm də özləri onu
başqasına izah edərkən şişirtməkdən zövq alarlar.
* Vaxt öldürmək üçün danışmaq: Məclis içində izah etməyə
dəyər bir şey tapa bilməyib susmaq vəziyyətində qalan bəzi kəslər, bunu özləri
üçün bir əskiklik qəbul edib susmaqdansa bir şeylər izah etmiş, sözə iştirak
etmiş olmaq üçün gətirəcəyi dəhşətli nəticələri düşünmədən əsli astarı müəyyən
olmayan sözləri izah edərlər.
Söz-söhbət Və
Qışqırıqların Yayılmasının Səbəbləri:
* Dinləyicilərin füzuli və gərəksiz
sözləri dinləmək üçün istək göstərmələri.
* İnsanların bu cür xəbərləri maraq ilə
dinlədiklərini görən izah edicinin, maraq toplama marağı.
* Xəbərin yalan olması vəziyyətində
doğuracağı dəhşətli nəticələri düşünə bilməmə.
* Söz-söhbəti yayan kəslərin lazımlı
İslami şüurdan məhrum olmaları.
* İnsanların nəfslərini mühasiblik və
nəzarət etmələri.
İslamın Yayılan
Söz-söhbətlər Və Çıxan Qışqırıqlar Qarşısındakı Rəftarı
Allahu Təala belə buyurdu:
"Ey iman gətirənlər! Əgər bir fəsadçı sizə
bir xəbər gətirsə, onu araşdırın. Yoxsa bilmədən bir qövmə pislik edər, sonra
da bunun peşmançılığını çəkərsiniz."
(49 Hucurat, 6)
Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm də belə buyurdu:
"Hər eşitdiyini söyləməsi adama yalan olaraq yetər. "[1]
İmam Malik belə dedi: "Naməlum ki insanın hər
eşitdiyini danışması böyük bir fəsaddır."
Munavi də belə dedi. "Dinlədiyi şeyin yalan və ya
gerçək olması ehtimalından ötəri, insan hər eşitdiyi şeyi danışdığı təqdirdə
mütləq bəzi yalanları da danışmış olar. Yalan, bir şeyi olduğundan başqa
şəkildə izah etməkdir. Adam qəsdən belə etsə günah işləmiş olar. Peyğəmbər
sallallahu əleyhi və səlləm hər eşitdiyini başqalarına nəql edənlər haqqında
belə buyurdu:
"Adamın, iddiaları minik əldə etməsi nə pis bir şeydir.
"[2]
Hədisdə keçən "zeamu/iddia etdilər." sözü
kafirlərin sözlərindəndir. Çünki onlar elmsiz olaraq iddialarda tapılırdılar.
Allahu Təala onları belə zemmetti.
"Kafir olanlar heç vaxt
dirildilməyəcəklərini iddia edirlər.... "
(64 Tağabun, 7).
İmam Beğavi bu ayənin şərhində belə dedi: Allah Subhanehu və
Təala bu sözü zemmetti. Çünki bu söz ümumiyyətlə insanların dillərinə
doladıqları əsassız iddiaları ifadə üçün istifadə edilər: Peyğəmbər sallallahu
əleyhi və səlləm insanların ehtiyaclarına çatmaq üçün sözlərinin başına
gətirdikləri "zeamu/iddia etdilər" ifadəsini, məqsədlərinə çatmaq
üçün istifadə etdikləri minik heyvanına bənzətdi. Peyğəmbər sallallahu əleyhi
və səlləm, adamın nəql etdiyi xəbərlərin doğruluğundan əmin olmasını, bu mövzuda
ehtiyatı əldən buraxmamasını və etibarlı olmayan kəslərdən hədis rəvayət
etməməsini əmr etdi.
İmam Əbdürrəhman b. Mehdi də belə dedi:
"Adam eşitdiyi şeylərdən bəzilərini insanlara izah etməkdən imtina
etmədikcə insanların uyğun gəldiyi bir imam ola bilməz. "[3]
Söz-söhbətləri
Başqalarına Köçürən Kəslərin Nə Etmələri Lazımdır?
* Söylədiyi və etdiyi hər şeydə Allahdan qorxması, nəfsini
murakabe etməsi və söylədiyi hər sözdən hesaba çəkiləcəyini xatırlaması
lazımdır. Allahu Təala belə buyurdu:
"Həqiqətən, sizin üstünüzdə
nəzarətçilər vardır." (82 İnfitar, 10)
Peyğəmbər sallallahu əleyhi və səlləm də belə buyurdu:
"Kim mənə iki saqqalı və iki
qıçı arasındakı şey barəsində zəmanət versə, mən də cənnət haqqında ona zəmanət
verərəm. "[4]
* Müsəlman qardaşı haqqında hüsnü zənn bəsləməli və onu öz
mövqesinə endirməlidir.
* Köçürdüyü xəbər barəsində məqsədinin sağlam olması və
eqoist məqsədlər güdərək söz gəzdirməməsi lazımdır. Allahu Təala belə buyurdu:
".....Bilin ki, Allah sizin qəlblərinizdə
olanları bilir. Ondan qorxun!..."
(2 Bəqərə, 235)
* Mövcud söz-söhbət barəsində əvvəlcə elm və fəzilət əhli
ilə görüşüb onların fikirlərini götürməlidir. Çünki elmləri və təcrübələri
səbəbiylə məsləhəti daha yaxşı təsbit edə bilərlər.
* Köçürdüyü xəbərin doğruluğunu araşdırması və xəbəri
köçürdüyü kəslərə də bu xüsusu açıqlayaraq onların da fikirlərindən
faydalanması lazımdır.
* Qışqırığı köçürən adamın oturub qalxdığı məclisləri yaxşı
ayırt etməsi lazımdır. Çünki bir məclisdə danışılan, başqa bir məclisdə
danışılmaz.
* Xəbəri köçürən adamın dinləyiciləri, bu xəbəri özündən
doğru bir şəkildə nəql etmələri üçün təşviq etməsi lazımdır. Çünki özü xəbərin
ilk qaynağıdır. Bundan sonra çıxacaq olan sözlər həmişə ona mal ediləcək.
Mümkün mərtəbə sözü olduğu kimi eynisiylə köçürmək lazımdır. Köhnələr belə
deyərdilər: "Xəbərlərin fəlakəti, rəvayət edənlərdir."
* Köçürdüyü xəbərin doğruluğunu araşdırmalı və sabit olduğu
halıyla izah etməli, izah edərkən əkləmelər etmədən izah etməlidir.
* eşitdiyi hər şeyi dərhal başqalarına izah etmək üçün
tələsik etməməlidir. Əgər Müsəlmanlar eşitdikləri söz-söhbətləri başqalarına
köçürməsədilər, cəmiyyəti yaralayan bu sözlər ölmüş olardılar.
* Yalançıların, münafiqlərin, qeybətçilərin və xəstə ürəkli
insanların sözlərinə qulaq asmamaq və onlardan üz çevirib etdiklərinə
razılaşmamaq lazımdır. Bu şəkildə davranıldığı təqdirdə əsassız qışqırıqların
İslam cəmiyyətinə zərər verməsi maneə törədilmiş olar.
Söz-söhbət Və Çıxarılmış Bir
Qışqırıq İlə Qarşılaşan Müsəlmanın Nə Etməsi Lazımdır.
1) Hadisəni köçürən kimsənin vəziyyətinə baxılmalıdır.
Ədalətlimi, fasiqmi, yoxsa ikisi arasındamı?
Allahu Təala belə
buyurdu:
"Ey iman gətirənlər! Əgər bir fəsadçı sizə
bir xəbər gətirsə, onu araşdırın. Yoxsa bilmədən bir qövmə pislik edər, sonra
da bunun peşmançılığını çəkərsiniz."
(49 Hucurat, 6)
2) Hadisəni köçürən adamı, söylədiyi hər sözdən Allah
qatında məsul olacağı və hadisəni doğru bir şəkildə izah etməsi yaxud tələsik
etməməsi istiqamətində Allahu Təala ilə qorxutmalıdır.
3) Xüsusilə də dəlillər və qarinələr kafi dərəcədə razı salıcı deyilsə,
deyilənləri dərhal təsdiq etməməli və insanlara eşitdirmək mövzusunda tələsik
edilməməlidir. Əks halda Allahu Təalanın bu xitabı ilə qarşı-qarşıya qalınacağı
bilinməlidir. "O zaman siz
bunu dilinizə gətirir, bilmədiyiniz sözü danışır və onu əhəmiyyətsiz bir şey
hesab edirdiniz. Halbuki bu, Allah yanında çox böyük günahdır." (24 Nur, 15)
4) Qışqırıq xüsusilə xeyr ilə tanınan biri haqqında isə,
bunun hüsnü zənn üzrə qiymətləndirilməsi və şəri bir üzrü ola biləcəyi
düşünülməlidir. Əgər şəri bir üzr yox isə, bu vəziyyətdə hadisəni köçürən
adama, hadisəni yaymaq yerinə, söz-söhbətini etdiyi adama nəsihətdə tapılması və onu
tövbəyə dəvət etməsi lazım olduğu xatırladılmalıdır.
Haqqında söz-söhbəti Edilən Adama
Gəlincə:
söz-söhbəti edilən adam bilinən və ya bilinməyən bir adamdır. Əgər
bilinən biri isə və xüsusilə də alimlərdən və ya müttaki Müsəlmanlardan isə,
qışqırıqları köçürən adamın Allahdan qorxması və bu kəslərin namusuna ləkə
sürməməsi lazımdır. Xüsusilə də Quran və Sünnəyə bağlı, elmi ilə amil alimlər
haqqında çox diqqətli olunmalıdır. Çünki onlar ümmətin öndərləri və nur
qaynaqlarıdır. Alimlərinin qiymətini təqdir etməyən bir cəmiyyətdə xeyr yoxdur.
"Kim yoxluğunda bir qardaşının namusunu müdafiə etsə, onu cəhənnəmdən azat
etməsi Allah üzərinə bir haqqdır. "[5] Haqqında qışqırıq olan kimsə
xeyirli biri deyil isə yenə köçürücünün o adam onun düşməni dahi olsa hadisəni
şişirdərək izah etməməsi lazımdır. Çünki bu yalan və zülm olmuş olar. Allahu
Təala belə buyurdu:
"...Hər hansı bir camaata qarşı olan
kin-küdurət sizi ədalətsizliyə sövq etməsin. Ədalətli olun! Bu, təqvaya daha
yaxındır. Allahdan qorxun! Şübhəsiz ki, Allah nə etdiklərinizdən xəbərdardır." (5 Maidə, 8)
Əgər şəxs tanımadığımız biri isə, gerçək budur ki tanışınız
kimsə haqqında etibarlı olan hökm eynilə bu adam üçün də etibarlıdır.
Adam tanımadığı biri haqqında dahi olsa, doğruluğu müəyyən
olunmadıqca söz-söhbəti yayma haqqına sahib deyil. Çünki cəhalət, nəql edən
adamın mən elə eşitdim növündən sözlərlə sığına biləcəyi bir bəhanə deyil. Yenə
bu xəbər o adama, sənin haqqında filan belə sözlər yayır şəklində çatıb heç
yoxdan düşmənliyə də səbəb ola bilər.
Söz-söhbət Və Qışqırığı Önləmənin
Yolu:
* Söz-söhbətləri yayıb, çıxan qışqırıqlara qapılan kimsəyə
Allahu Təala xatırlatmalı, bilmədiyi mövzulara dalmaması mövzusunda və
danışılan mövzunun gerçək və ya şişirdilmiş olması halında doğuracağı dəhşətli
nəticələndirər mövzusunda o xəbərdar edilməlidir.
" ... sonra da bunun peşmançılığını çəkərsiniz." (49 Hucurat, 6).
* Lazımlı sualları soruşmadan və ya etiraz etmədən
qışqırıqları təsdiqləməkdə tələsik edilməməlidir.
* Bu söz-söhbətləri təkrarlamaqdan qaçınmalıdır. Çünki
təkrar edildikcə yayılar və yayıldıqca içinə bir çox yalan və əlavələr qarışar.
* Qışqırığın qaynağı araşdırılmalı və məsulları tapılıb;
hesab soruşulmalı lazım olduğunda cəzalandırılmalıdır.
* Söz-söhbət eşidildiyi anda, qeydsiz qalmaq və ya həddindən
artıq qarışıqlıq göstərməkdən qaçınmaq lazımdır. Bu, qışqırığı köçürən adamın
onu yaymadan əvvəl öz nəfsinə dönməsini təmin edər.
Söz-söhbət Və Qışqırıqların İslam
Cəmiyyəti Üzərindəki Təsirləri:
Bunların cəmiyyət üzərində bir çox mənfi təsirləri vardır.
Qısaca belə yekunlaşdıra bilərik:
* Günahsız bir kimsəni haqsız yerə ittiham etmək.
* Dilləri və tərəfləri əsassız hadisələr ilə çirklətmək.
* Cəmiyyətdə qarşılıqlı güvənin itirilməsi.
* Cahilləri sevindirmək. Xüsusilə də qışqırıqlar, dəvətçilər
və İslami oyanış gəncliyi haqqında isə, qışqırıqların dəhşətli nəticələri
haqqında daha çox məlumat əldə etmək istəyənlər qışqırıqların başı sayılan
"İfk Hadisəsini" gözəlcə bir oxumalıdır.
Son Olaraq:
Yaşadığımız əsrdə də İslam və Müsəlmanlar əleyhinə bir çox
söz-söhbət
və qışqırıqlar çıxarılmış və bunlar ümmətin varlığı və birliyi baxımından böyük
zərərlər vermişdir. Hələ bu qışqırıqlar, içimizdəki cahillər və ya hevasına
tapınanlar tərəfindən çıxarıldığı zaman daha da mənfi təsirləri olmuşdur.
İslam düşmənləri də, xüsusilə Müsəlman alimlər, dəvətçilər
və liderlər haqqında müxtəlif böhtanlar və qışqırıqlar çıxararaq, xalqı
onlardan soyutmağa və uzaqlaşdırmağa çalışmışlar. Nə qədər alimlərin agent, mal
və mövqe düşkünü olduğu qışqırıqları çıxarılmışdır?! Eyni şəkildə elmi və əməli
bəzi səhvləri təsbit edərək və bunları şişirdərək insanlar arasında yayırlar.
Dəndən qübbə edirlər... Allah köməkçimiz olsun!..
Allahım ümumiyyətlə bütün Müsəlmanların və xüsusidə də bütün
alimlərin, dəvətçilərin və Müsəlman gəncliyin ürəklərini birləşdir və aralarını
düzəlt...
Onları tək bir yumruq, tək bir söz və tək
bir saf et. ..Güzelliklerin neməti ilə tamam olduğu Allaha həmd olsun. [6]
[1] Müslim.
[2] Səhih Əbu Davud.
[3] Müslimin müqəddiməsi.
[4] Buxari.
[5] Səhih, İmam Əhməd.
[6] Söz-söhbətlər, Qışqırıqlar Və İslam Cəmiyyəti
Üzərindəki Mənfi Təsirləri, Guraba Nəşrləri Əl Broşuraları.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder