Hədis İnkarçıları Əbu Hənifə'ni Nə üçün Övüyor?
Hədis inkarçılarının ən xəbislərindən
olan tarixsəlçilər,
önlərini aça bilmək üçün cahil xalq indinde böyük bir rəvac bulan Əbu Hənifə'ni
istifadə etmək istəyərlər.
Dəvəquşu meşrepli pozğun Sururi Abdullah Yolçu
da çörək pulu üçün Əbu Hənifə'nin yağından və ətindən faydalanmaq üçün satışa
çıxarma etməkdə, muhaddislerin ittifaqıyla hədisdə zəif və menhec imamlarının
ittifaqıyla əqidəsi xarab olan Əbu Hənifə'ni təmizə çıkarmaq üçün çalışaraq: "Halif, tu'raf: müxalif
çıx tanınarsan" prinsipiylə hərəkət etməkdədir. Hər nə qədər bu sözü özü
əleyhimizə istifadə etməyə çalışsa da aramızda fərq var. Biz, batilə və batil
əhlinə müxalif çıxıb axirətdə tanınmaq istəyirik, o isə haqqa və haqq əhlinə
müxalif çıxıb dünyada tanınmaq istəyir.
Son günlərdə artıq hər hansı bir eyham ya
da bağlılıq olmadan açıqca "Quran məxluqdur" şəklindəki küfr
əqidəsini dilə gətirməyə cəsarət bulan, "Quranı ilahlaşdırırlar"
deyən zındık M. İslamoğlu da Əbu Hənifə'ni istifadə etmək istəyənlərin başında
gəlməkdədir. Çünki Kufədə "Quran məxluqdur" sözünü ilk söyləyən Əbu
Hənifə idi.
Bu xüsusu İbn Hibban, əl-Mecruhin adlı
əsərində (3/61vd.) belə nəql edər:
Bizə Zekeriya b. Yəhya əs-Səçi Basrada
rəvayət etdi, dedi ki: bizə Bundar və Məhəmməd b. Əli əl-Mukaddemi rəvayət
etdi, dedi ki; bizə Muaz b. Muaz əl-Anberi rəvayət etdi, dedi ki: Sufyan
es-Sevrinin belə dediyini eşitdim: "Əbu Hənifə küfrdən iki səfər tövbə
etdirildi."
Bizə Əhməd b. Yəhya b. Zuheyr Tuster'də
xəbər verdi, dedi ki; bizə İshak b. İbrahim əl-Begavi rəvayət etdi, dedi ki:
bizə əl-Hasen b. Əbi Malik, Əbu Yusuf'dan rəvayət etdi, dedi ki: "Quranın
məxluq olduğunu söyləyən ilk adam Əbu Hənifə'dir." Yəni Ku'fə'də ilk
söyləyən adam demək istəyir.
Bizə əl-Huseyn b. İdris əl-Ənsarı xəbər
verdi, dedi ki: bizə Sufyan b. Veki rəvayət etdi, dedi ki; bizə Ömər b. Hammad
b. Əbi Hənifə rəvayət etdi dedi ki: "Atamı belə deyərkən eşitdim:
"Əbu Hənifə belə deyərkən eşitdim: "Quran məxluqdur." Bunun
üzərinə İbn Əbi Leyla ona belə yazdı: "Ya bundan dön, ya da sənə edəcəyimi
edərəm. O da: "Döndüm" dedi. Evinə gəldiyi zaman dedim ki: "Ata,
bu sənin görüşün deyilmi?" Əbu Hənifə də dedi ki: "Bəli ey oğulum!
İndi də görüşəm budur. Lakin takiyyeden başqasına yol tapa bilmədim."
Məhəmməd Hayyat əl-Ənsarı, Mu'cemu'r-Rical
vəl-Hədisdə (1/228) Əbu Hənifə haqqında deyilənləri olduqca yekunlaşdıraraq
belə yığışdırıb köçürmüşdür:
"Əbu Hənifə Numan b. Sabit, Tirmizi
və Nəsəi'nin ricalindəndir. Ku'fə'lidir. Hicri 150 ilində ölmüşdür.
Sufyan əs-Sevri dedi ki: "Sika (etibarlı)
deyildir."
Nəsəi dedi ki: "Hədisdə güclü deyil.
Az hədis rəvayət etməsinə baxmayaraq çox səhv və xəta edərdi."
ən-Nadr b. Şumeyl dedi ki: "Hədisdə
metruktür (şiddətli zəifliyindən ötəri tərk edilmişdir)
İbn Adiy dedi ki: "Rəvayətlərinin
daxilində səhvlər, tashifler (söz dəyişiklikləri) və oynağalar vardır."
İmam Malik b. Ənəs dedi ki: "İslamda
Müsəlmanlara qarşı Əbu Hənifə'dən daha zərərli biri doğulmamışdır. Rəyi
(fikiri) qüsurlu idi."
Əli b. Haşrem dedi ki: Əli b. İshak
es-Semerkandi'nin belə dediyini eşitdim: "(Abdullah) İbnu'l-Mubarek'i belə
deyərkən eşitdim: "Əbu Hənifə hədisdə yetimdir". İbnu'l-Mubarek
ömürünün sonlarında Əbu Hənifə'ni (ondan rəvayəti) tərk etmişdir."
Hammad b. Sələmə, Əbu Hənifəyə lənət
edərdi.
Şöbə, Əbu Hənifəyə lənət edərdi.
Əhməd b. Hənbəl dedi ki: "İbnu
Uyeynenin belə dediyini eşitdim: "Əbu Hənifə küfrdən iki dəfə tövbə
etdirildi."
Yusuf b. Esbat dedi ki: "Əbu Hənifə
fitrət üzrə doğulmamışdır." Yenə belə dedi: "Əbu Hənifə Nəbi
sallallahu əleyhi və selləm'dən gələn dörd üz hədisi rədd etmişdir."
İbn Əbi Uveys dedi ki: "Dayım Malik
b. Ənəs mənə dedi ki: "Əbu Hənifə şəfa tapmaz bir dərddir. O sünnə'lərə
qarşı çəkişərdi."
Vakıdi dedi ki: "Əbu Hənifə hədisdə
zəif idi. O rəy əshabı idi. Əbu Hənifə tövhid haqqında nə söyləyə bilər
ki?"
Yəhya b. Hamze və Səid b. Abdilaziz
dedilər ki: "Əbu Hənifə'nin belə dediyini eşitdik: "Əgər bir kimsə
Allah'a yaxınlaşmaq üçün bu qatıra (uzun qulaqa) ibadət etsə bunda qorxu
görməm."
Peyğəmbərlik haqqında fikiri: İbn Uyeyne
dedi ki: "Əbu Hənifə'yə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'dən bir hədis
rəvayət etdim, "Xeyr elə olmaz" dedi.
Əbu Hənifə dedi ki: "Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləm'in ana və atası küfr üzrə öldülər." Yenə belə
demişdir: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in anası Amine bnt. Vehb
cəhənnəmdə əbədi qalıcıdır."
Şureyk dedi ki: "Əbu Hənifə və
səhabələrinin məzhəbi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'dən gələn
rəvayətləri rədd etməkdir."
Əbu Bəkr radıyallahu ənh haqqındakı
fikiri: Abdullah b. Əhməd dedi ki: Mənə İbrahim b. Səid rəvayət etdi, dedi ki:
Bizə Əbu Tövbə rəvayət etdi, o Əbu İshak el-Fezaridən rəvayət etdi: "Əbu
Hənifə belə deyərdi: "İblisin imanı ilə Əbu Bəkr əs-Sıddık (radıyallahu
ənh)ın imanı birdir. Əbu Bəkr də: "Ya rəb" deyir, İblis də: "Ya
rəb deyir."
Qaynaqlar: İbnu'l-Cevzi, et-Duafa
vəl-Metrukin (3/163 nömrə: 3539) İbn Sad, Tabakatu'l-Kubra (6/368) Abdullah b.
Əhməd, əs-Sunne (1/211 nömrə: 345)
M. İslamoğlu kimi zındık Rəsul
düşmənlərinin kinlərindən gəbərməsi üçün, yaltəqcə dilləriylə şərəfsizcə sataşdıqları,
Əhli Sünnə'nin İmamı Əhməd b. Hənbəl'in Cehmi azğınlığına qarşı ibrətlik
mübarizəsini yad edim:
Saleh b. Əhməd b. Hənbəl, atasının belə
dediyini nəql edər: "Ramazan ayının 17 sində, məni yalnız bir bağ ilə
bağladılar və həbsdən, İshak b. İbrahimin evinə nəql edildim. Hər gün yanıma
iki adam gəlir - Əhməd bunların adını verdi. Ravi Əbul-Fadl "Bunlar Əhməd
b. Rabah və Əbu Şuayb əl-Haccac idi" dedi - və mənimlə danışıb münazara
edirdilər. Getmək istədikləri zaman bir bağ istəyib onunla məni bağlayırdılar.
Bu vəziyyətdə üç gün keçirdikdən sonra ayaqlarımda dörd bağ vardı."
Bir gün danışma arasında yanıma
gələnlərdən birinə Allah'ın elmi mövzusunda soruşduqda: "Allah'ın elmi
məxluqdur" cavabını verdi. Mən: "Ey kafir! Küfrə qirdin" dedim.
İshak tərəfindən göndərilən və yanlarında olan adam: "Bu adam möminlərin
əmrinin elçisidir" dəyincə mən: "Bu adam Allah'ın elminin məxluq
olduğunu iddia edir" dedim. Adam, Əhmədə çaşmış bir şəkildə baxdı və çəkib
getdilər.
Atam belə dedi: "Allah'ın adları
Quranda mövcuddur. Quran isə Allah'ın elmindəndir. Quran'ın məxluq olduğunu
iddia edən kafirdir. Allah'ın adlarının məxluq olduğunu iddia edən də kafir
olar."
Atam belə izah etdi: "Dördüncü gecə
şamdan sonra (Abbasi xəlifəsimidəsim) məni İshal b. İbrahim el-Mavsiliyə
göndərdi. İshakın yanına girincə mənə: "Ey Əhməd! Vallah sən canını
təhlükəyə atırsan. (Mutasım) səni qılıncla öldürməməyə and içdi. Səni davamlı
döydürəcək və günəşi görməyəcəyin bir yerə hapsedecek. Allah Təala belə
buyurur: "Biz Quranı ərəbcə nazil etdik ki, onu anlayasınız." (43Zuxruf
3) buyurmurmu? Edilən şey də məxluq deyilmi?" dəyincə mən: "Allah
onları sanki yeyilmiş əkin yarpağına döndərdi." (105 Fil 5) ayəsində onları
(Fil ordusunu) həlakmı etdi, yaratdımı?" dedim. Bunun üzərinə İshak:
"Bunu aparın" dedi.
Atam deyər ki: "Diclə kənarına
endirildim. Babul-Bustan deyilən yerə aparıldım. Yanımda Buga əl-Kəbir və
İshakı'n elçilərindən biri vardı. Buga, farsca olaraq Məhəmməd b.
El-Muharibiyə: "Bu adamdan nə istəyirsiniz?" deyə soruşduqda Məhəmməd:
"Onun Quranın məxluq olduğunu söyləməsini istəyirlər" qarşılığını
verdi. Buga: "Mən bu sözlərdən bir şey anlamam. Yalnız Allah'dan başqa
ibadətə layiq haqq ilah olmadığını, Məhəmməd sallallahu əleyhi və səlləm'in
O'nun rəsulu olduğunu və möminlərinin əmrinin Rəsulullah sallallahu əleyhi və
selləm'in qohumu olduğunu bilərəm" dedi.
Atam belə dedi: "Diclə sahilinə
gəlib qayıqdan endirildiyim zaman az qala üz üstü düşəcəkdim. Məni evə aparıb
otağa çıxardılar və bağladılar. Qapıda bir adam vəzifələndirildi. Gecə qaranlığında
şamın olmadığı bir saatda dəstəmaz götürməm gərək idi və əlimi bir şeylər tapma
ümidiylə uzatdım. Əlimə içində su və ləyən olan bir şey dəydi. Namaz üçün
hazırlanıb namaza durdum. Səhər olunca elçi gəlib əlimi tutaraq məni həyətə
keçirdi. O oturmuş İbn Əbi Duad da orada idi. Yoldaşlarını yığmışdı və ev
tıkabasa dolu idi. Yaxınlaşdığım zaman salam verdim. Mənə: "Yaxınlaş"
dedi və yanına çatana qədər məni yaxınlaşdırdı.
Sonra "Otur" dəyincə oturdum. Üzərimdəki zəncirlər mənə ağır
gəlməyə başlamışdı. Bir müddət gözlədikdən sonra: "Danışmam üçün icazə
verər sənmi?" dedim. Mənə: "Danış" dəyincə mən: "Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm neyə dəvət etdi?" deyə soruşdum. O:
"Allah'dan başqa haqq ilah olmadığına" qarşılığını verincə mən:
"Mən Allah'dan başqa haqq ilah olmadığına şahidlik edirəm" dedim və
belə davam etdim: "Baban İbn Abbas radıyallahu ənhim'ə belə izah edər:
"Abdulkays'dan bir heyət Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə gəlincə
onlara Allah'a iman etmələrini əmr etdi və "Allah'a iman etmənin nə
olduğunu bilirsinizmi?" deyə soruşdu. Onlar: "Allah və rəsulu daha
yaxşı bilər" dedilər. "Allah'dan başqa haqq ilah olmadığına, Məhəmməd
sallallahu əleyhi və sellem'in da O'nun rəsulu olduğuna iman etmək, namaz
qılmaq, zəkat vermək, ramazan ayında oruc tutmaq və qənimətdən beşdə birini
verməniz" buyurdu.
Əbu Həmzə, İbn Abbas radıyallahu
ənhimə'dən belə nəql edər: "Abdulkays heyəti Rəsulullah sallallahu əleyhi
və selləm'ə gəldikləri zaman Allah'a iman etmələrini əmr etdi… deyib hədisin
davamını köçürdü. Əbul-Fadl əlavə etdi: "Atam belə dedi: "O zaman
mənə əgər səni məndən əvvəl olanın əlində tapmasaydım sənə bir şey
etməzdim." Sonra Əbdürrəhman b. İshaka dönüb: "Ey Əbdürrəhman! Bundan
çətinliyi qaldırmağını əmr etməmiş idimmi?" dedi.
Atam dedi ki: "Mən öz özümə Allah ən
böyükdür. Bunda Müsəlmanlar üçün bir rahatlıq vardır" dedim. Sonra:
"Onunla mübahisə edib danışın" deyib, "Ey Əbdürrəhman! Onunla
danış" dedi.
Əbdürrəhman mənə: "Quran haqqında nə
deyirsən?" deyə soruşdu. Ona cavab vermədim. Mutasım: "Ona cavab
ver." dəyincə mən, Əbdürrəhmana: "Elm haqqında nə deyirsən?"
deyə soruşdum. Əbdürrəhman susdu. Mən: "Quran, Allah'ın elmindəndir. Hər
kim Allah'ın elminin məxluq olduğunu iddia etsə Allah'ı inkar etmiş
olar." dedim. Əbdürrəhman susdu. Sonra xəlifə Mutasımla aralarında belə
danışdılar: "Ey möminlərin əmri, bu adam həm səni həm də bizi təkfir
etdi." Amma Mutasım, onun bu sözünə iltifat etmədi. Əbdürrəhman:
"Allah varkən Quran yox idi." dedi. Mən də: "Allah vardı də o
zaman elm yox idimi?" deyə soruşdum. Əbdürrəhman susdu. Şuradan buradan
danışanlar oldu. Mən də: " Ey Möminlərin əmri! Mənə Allah'ın kitabından və
ya Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in sünnə'sindən sizin
söylədiklərinizi isbat edən bir şey verin" dedim. İbn Əbi Duad: "Sən
ancaq Allah'ın kitabından və Rəsulunun sünnə'sindənmi bəhs edərsən?"
dəyincə mən ona bu qarşılığı verdim: "Bu ikisi olmadan İslamiyyət ayaqda
dayana bilərmi?!"
İbn Əbi Duad: "Vallah ey möminlərin
əmri! Bu adam pozğunluğa düşmüş və başqasını da sapdıran bidətçi biridir. İşdə
qazıların və fakihlerin burada. Onlara soruşa bilərsən" dəyincə,
"Onun haqqında nə deyərsiniz?" deyə soruşur, onlar da: "Ey
möminlərin əmri! Bu adam pozğun və sapdırıcı, bidətçi biridir" deyirdilər.
Mənimlə danışmağa davam edirlər, lakin mənim görüşüm onların fikirinə üstün
gəlirdi. Aralarından biri belə dedi: "Allah Təala: "Onlara öz
Rəbbindən istənilən bir yeni xəbərdarlıq gəldikdə, ona istehza edərək, qulaq
asmazlar," (21Ənbiya 2) buyurur. Muhdes olan şey də ancaq yaradılmış
deməkdir"
Mən adama: "Allah Təala: "Sad.
Öyüd-nəsihətlə dolu Qurana and olsun!." (38 Sad 1) buyurur. Quran, zikrdir. Zikr də
Quran'ın özüdür. Təəssüflər olsun sənə. Bunda (Zikr sözündə) əlif lam da
yoxdur" dedim. İbn Semmaya nə dediyimi anlamayınca: "Bu nə
deyir?" deyə soruşmağa başladı. Oradakılar: "Belə belə deyir"
dedilər. İçlərindən biri Habbabın: "Gücünün çatdığı ilə Allah'a yaxınlaş.
Allah'a O'nun kəlamından daha gözəl bir şeylə yaxınlaşa bilməzsən" sözünü
xatırladınca mən: "Bəli, dediyin kimidir" dedim. Bunun üzərinə İbn
Əbi Duad adama qızğın bir şəkildə baxmağa başladı. İçlərindən biri:
"...Hər şeyin Yaradıcısı Allahdır!.." (6Ən'am 102) buyurmurmu?"
dəyincə mən: "Allah Təala: "O öz Rəbbinin əmri ilə hər şeyi yerlə
yeksan edəcəkdir!..." (46Əhqaf 25) buyurur. Halbuki qasırğa ancaq Allahın
dilədiyini yeksan etdi" dedim.
Biri İmran b. Husaynın: "Allah zikri
yazdı" hədisini, "Allah zikri yaratdı" şəklində zikr edib:
"Bu mövzuda nə deyərsən?" deyə soruşduqda mən: "Bu oxunuş
səhvdir. Bunu birdən çox adamdan: "Allah zikri yazdı" şəklində
dinlədik" dedim. Aralarında hər hansı birinin söyləyəcək sözü qalmayınca
İbn Əbi Duad araya girib danışırdı... (Əbu Nuaym Hilye 9/197-204)
İbn Kəsr el-Bidayedə bunun davamını belə
izah edir: "Mutasım, ikinci gün də onları hüzurunda yığdı. Yenə İmam Ahmed
b. Hənbəl'lə mübahisə etdilər. Üçüncü gün də bu mübahisələr davam etdi. Bütün
bu mübahisələr əsnasında İmam Əhməd b. Hənbəl'in səsi onlarınkindən daha yüksək
idi. Dəlili onların dəlillərini alt edirdi. Susduqlarında İbn Əbi Duad
danışmağı başladırdı. O, yoldaşları arasında elmdən və kəlamdan yana ən cahil
olan idi. Çeşitli məsələlərdə mübahisə etdilər. Nəql məlumatları yox idi,
rəvayətləri inkar etmeye və onlarla ihticac edilə bilməyəcəyini söyləməyə
başladılar.
İmam Əhməd b. Hənbəl deyir ki: "Hər
hansı bir kimsənin söyleyeceğini zənn etmədiyim sözləri onlardan eşitdim. İbn
Gıyas, mənimlə uzun uzandıya danışdı. Cisimdən və digər şeylərdən, fayda
vermeyecek şəkildə danışdı. Özünə: "Nə dediyini anlamıram; tək bunu
bilirəm ki, Allah birdir. Heç bir şeyə möhtac deyil, hər şey O'na möhtacdır.
O'nun misli yoxdur." dedim. O da susdu. Mənə bir şey deyə bilmədi.
Axirətdə Allah Təalanın görüləcəyinə dair hədisi onlara nəql etdim. Bu hədisin
sənədinin zəif olduğunu isbat etməyə çalıştılar. Bəzi hədisçilərin sözlərindən
götürmələr edərək bu hədisi çürütmek istədilər, amma nə gəzər. Bunu edə
bilmədilər. Mizraqlarını uzaq yerlərdən hədəfə necə çatdıracaqdılar?"
Bu əsnada xəlifə Mutasını, İmam Əhməd b.
Hənbəl'ə lütfkar davranır və ona: "Ey Əhməd! Bu barədə mənə razılıq ət ki,
səni xas adamlarım və məclisimdə olan yoldaşlarımın arasına qatım."
deyirdi. İmam Əhməd b. Hənbəl də ona bu qarşılığı verirdi: "Ey möminlərin
əmri! Mənə bu barədə Allah'ın kitabından və ya Rəsulullah sallallahu əleyhi və
selləm'in sünnə'sindən dəlillər gətirsinlər ki fikirlərinə muvafakat
edim."
Onlar rəvayətləri inkar etdikləri zaman,
İmam Əhməd onlara qarşı bu ayəti kərimələri dəlil olaraq irəli sürdü:
"...Atacan! Nə üçün eşitməyən,
görməyən və sənə heç bir faydası olmayan bir şeyə sitayiş edirsən?" (19
Məryəm, 42)
"Və Allah Musa ilə sözlə (vasitəsiz)
danışdı.." (4 ən-Nisə, 164.)
"Həqiqətən, Mən Allaham. Məndən
başqa heç bir məbud yoxdur.Mənə ibadət et..." (20 Ta-ha, 14.)
Qarşısındakıların artıq irəli sürəcəkləri
dəlilləri qalmayınca, bu dəfə xəlifənin nüfuzunu istifadə etməyə yönəlib
dedilər ki: "Ey mü'minlerin əmri! Bu adam kafir, pozğun və
sapdırıcıdır."
Bağdad qubernatoru İshak b. İbrahim də
xəlifəyə belə dedi: "Ey mü'minlerin əmri! Bu adamı sərbəst buraxıb da iki
xəlifəni məğlub etmesine icazə verməyin, xəlifəliyin tədbirindən deyil."
Onun bu sözü üzərinə xəlifə hamiyete gəlib şiddətlə qəzəbləndi. Halbuki xəlifə
onlar arasında ən yumşaq xasiyyətli biriydi. Özünü bir şey bilən və doğru yolda
olduğunu zənn edən biriydi. O zaman xəlifə, İmam Əhməd'ə: "Allah sənə
lənət etsin. Mənə razılıq edəcəyini ümid etmişdim. Amma icabet etmədin."
dedi. Sonra da vəzifəlilərə: "Bunu tutun, paltarlarını çıxarın və sürüyüb
aparın!" deyə əmr verdi.
İmam Əhməd b. Hənbəl, hadisənin bundan
sonrasını belə izah edir: "Tutulub paltarlarım çıxarıldı və məni sürüyüb
apardılar. Sonra işgəncəçilər və qırmancçılar gəldi. Mən onlara baxırdım,
yanımda paltarımın bir tərəfinə gizlənmiş Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in
bədəninin bir neçə tükü vardı. Paltarlarımı çıxardılar, işgəncəçilərin önünə
bırakıldım.
Dedim ki: "Ey möminlərin əmri!
Allah'dan qorx, Allah'dan! Çünki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm buyurur
ki: "Allah'dan başqa ilah olmadığına şahidlik edən Müsəlman bir adamın
qanı ancaq bu üç şeydən biri nedeniyle halal olar." Bu hədisin hamısını
özünə oxudum sonra yine dedim ki: "Ey möminlərin əmri! Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm bir başqa hadisinde də belə buyurur:
"Allah'dan başqa ilah yoxdur dəyənə kadar insanlarla döyüşməklə əmr
olundum. Əgər bu sözü söyləyərlərsə qanlarını və mallarını məndən
qoruyarlar." İndi sən, bu işlərdən birini işləmədiyim halda nə deyə mənim
qanımı mübah edirsən? Ey mü'minlerin əmri! Mənim indi sənin hüzurunda duruşum
kimi sənin də sabah Allah divanında dayanacağını düşün!"
Mən belə dedikdən sonra bir az çəkinər
kimi oldu. Sonra etrafındakiler israrla ona: "Ey möminlərin əmri! Bu
pozğun, sapdırıcı bir kafirdir." dedilər. O da əmr verdi, məni
işgəncəçilərin önünə apardılar. Bir kürsü gətirildi və kürsünün üzərinə
oturduldum. İşgəncəçilərdən biri əllərimlə iki taxtadan birini tutmamı mənə əmr
etdi. Bunun sebebini anlamadım. Paltarlarımı çıxardılar. Qırmancçılar,
qırmanclarıyla gəldilər. Onlardan biri mənə iki qırmanc vurunca xəlifə Mutasım
ona: "Şiddətlə vur! Allah sənin əlini qoparsın!" dedi. Bir başqası
gəldi, o da mənə iki qırmanc vurdu. Sonra bir başqası gəldi, o da eyni şəkildə
məni qırmancladı. Mənə bir neçə qırmanc vurmalarından sonra huşunu itirdim.
Ağılımı dəfələrlə itirdim. Dayaq durunca ağılım başıma gəlirdi. Mutasım qalxıb
yanıma gəlir və adamlarının fikirlərini qəbul etməmi istiyordu. Mən isə qəbul
etmirdim. Onlar: "Təəssüflər olsun sənə, halife sənin yanı başmda
dayanır!" deməyə başladılar. Mən yenə qəbul etmeyince məni yenə döyməyə
başladılar. Xəlifə Mutasım, təkrar yanıma gəldi. Bu fikirləri qəbul etməmi
istədi. Mən qəbul etmədim. Yenə döyməyə başladılar. Üçüncü dəfə xəlifə yanıma
gəldi. Məni bu fikirləri qəbul etməyə dəvət etdi. Amma dayağın şiddətindən onun
dediklərini anlaya bilmirdim. Təkrar məni döyməyə başladılar. Ağılım getdi,
artıq dayağın şiddətini hiss edə bilmirdim. Şiddətli dərəcədə dayaq yediğimden
ötəri artıq hissimi və qorxularımı itirmişdim. Xəlifə Mutasım əmr verdi. Məni
sərbəst buraxdılar. Amma heç bir şeyin fərqində değildim. Sonra evimin bir
otağında olduğumu gördüm. Ayaqlarımdakı bağlar həll edilmişdi. Bu hadisə,
hicrətin 221. ilinin ramazan ayının 25. günündə baş vermişdi.
Sonra xəlifə onun, ailəsinə verilməsini
əmr etdi. Ona cəmi olarak 300 küsür qırmanc vurulmuşdu. Səksən qırmanc
vurulduğu da deyilər. Amma çox şiddətli zərbələr yemiş idi.
İmam Əhməd b. Hənbəl; uzun boylu, incə
əndamlı, əsmər bədənli, çox təvazökar bir kimsə idi. Allah ona rəhmət etsin.
Əhməd b. Hənbəl, xilafət sarayından İshak
b. İbrahimin makamına aparılarkən oruclu idi. Özünə iftar etməsi üçün un
bulamacı gətirdilər, amma orucunu pozmadı və vaxtına qədər tamamladı. Namaz
vaxtı gəldiyində onlarla birlikdə günorta namazını etdi. Qazı İbn Semmaya ona:
"Sən qanlı qanlımı namaz qıldın?!" dəyincə; "Ömər radıyallahu
ənh də yarasından qan sızdığı halda namaz qıldı." dedi. Qazı İbn Semma'a,
onun bu cavabı qarşısında susdu.
Rəvayət olunduğuna görə dayağa çəkilmək
üzrə yerindən kaldırıldığında şalvarının uçkuru qopmuşdu. O da şalvarının
düşməsindən və övrətinin açılmasından qorxduğu üçün dodaqlarını hərəkət ettirerek
Allah'a dua etmişdi və şalvarı köhnə halına dönmüş, sapsağlam olmuştu. Başqa
bir rəvayətdə izah edildiyinə görə o əsnada Allah'a belə niyazda tapılmışdı:
"Ey imdad diləyənlərin imdadına çatan! Ey aləmlərin ilahı! Əgər sənin
razılığın üçün bu işi etdiyimi bilirsənsə avretimi ortaya çıxarma və məni
rüsvay etmə."
Evinə döndükdən sonra cərrah və
sarğıçılar gəlib vücudundaki ölü bir parça əti qopardılar. Onu müalicə etməyə
başladılar. Qubernator da hər vaxt gəlib vəziyyətini soruşurdu. Çünki xəlifə
Mutasım ona etdiyinə çox peşman olmuşdu. Xəlifə Mutasım onun vəziyyətini
qubernator İshak'dan soruşur, qubernator İshak da vəziyyətini xəlifəyə
bildirirdi. Şəfa tapdıqdan sonra xəlifə Mutasım və digər Müsəlman'lar çox
sevindiler. Allah özünə şəfa lütf etdikdən sonra bir müddət daha əllərinin baş
barmaqları soyuqdan narahat olurdu.
Özünə əziyyət edən hər kəsə haqqını halal
etdi. Yalnız bidətçiləri bağışlamadı. Bu barədə də bu ayəni oxuyurdu: "...Qoy
əfv edib bağışlasınlar..." (24 ən-Nur, 22.)
Və belə deyirdi: "Müsəlman qardaşın
sənin səbəbinlə əzab görürse bunun sənə nə faydası olar? Halbuki uca Allah bir
ayəsində belə buyurur: "...Amma kim bağışlasa və barışsa, onun mükafatı
Allaha aid olar. Həqiqətən, O, zalımları sevmir." (42əş-Şura; 40)
"Qiyamət günü, bir münadi belə
səslənəcək: "Savabı Allaha aid olan kimsə ayağa qalxsın!" Bu
vəziyyətdə ancaq bağışlayanlar ayağa qalxacaqlar."
Saleh b. Əhməd deyir ki: "Vəfat
edənə qədər bəzi yerlərinin ağrısı davam etdi və kürəyindəki zərbə izləri
kürəyindən getmədi."
Əhməd b. Hənbəl belə dedi: "Vallah
çəkəcəyim qədər acı çəkdim, amma buna baxmayaraq qiyamət günündə nə lehimə nə
də əleyhimə bir şey olmadan xilas olmağı diləyirəm"
Əbul-Fadl deyir ki: "Yanında olan
bir adam mənə belə dedi: "Onunla mübahisə etdikləri günlərdə diqqət
yetirdim, bir söz belə səhv söyləmədi. Onun cəsarətinə başqa birinin sahib
olacağını da zənn etmirəm."
Bu mihnet hekayəsi uzunca Əbu Nuaym'ın
əl-Hilye adlı əsərində (9/197-204) izah edilməkdədir. Ayrıca baxın.: İbn Kəsr
əl-Bidaye (Tərcüməsi: 10/556-561)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder