Təkfir Ancaq Hüccet İqaməsindən və Hüccetin Bəyanından Sonra Olar

Allah Təala belə buyurmuşdur: "Bir rəsul göndərmədikcə əzab edici deyilik." (17-İsra-15)

İmam Əbu Məhəmməd b. Həzm rahimehullah belə demişdir: "Allah Təala xəbərdarlığın mütləq təbliği tələb etdiyini ifadə etmişdir. Özünə təbliğ çatmayan kimsə belə deyil. Çünki Allah Təala özünə Allah Azze və Celle qatından bir rəsul gəlmədikcə kimsəyə əzab etməz. Əslən özünə islam çatmamış kimsə əzab görməz. Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmdən də nas bu şəkildə gəlmişdir: "Qiyamət günündə ağlını itirmiş bir qoca, kar, fetret dövründə ölən və məcnun kimsə gətirilər. Məcnun/dəli deyər ki: "Ya rəb! Mənə islam gəldi lakin mən akledemiyordum…

Ağlını itirmiş qoca, kar və fetret dövründə ölən kimsə də bəhanələrini zikr edərlər. Onlar üçün atəş alovlandırılar və onlara: "O atəşə girin" deyilər. Kim ona girsə onu sərin və salamatlıq tapar." (Baxın.: Allame əl-Elbani, əs-Səhihə (1434) Fərzlərdən bir şey özünə çatmayan kimsə də belədir. Onlar da üzrlüdürlər." (İbn Həzm, əl-Fasl Fil-Milel vəl-Ehva vən-Nəhl 4/105) Yenə İbn Həzm belə demişdir: "Özünə Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin təbliği çatmamış olan kafirə də əslən əzab yoxdur."

Hafiz İbn Kəsr rahimehullah belə demişdir: "Allah Təala ədalətindən xəbər verərək, özlərinə rəsul göndərmək surətiylə hücceti qoymadıqca kimsəyə əzab etməyəcəyini bildirir." (Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azim 3/28)

Allame əl-Alusi rahimehullah belə demişdir: "Haqqa hidayət edən və pozğunluqdan geri çevirən, hüccetleri qoyub şəriəti təqdim edən bir rəsul göndərmədikcə əzab edici deyilik deməkdir." (Ruhu'l-Meani 15/338)

Allame Şankıti rahimehullah Advau'l-Beyan'da (3/439) belə demişdir: "Şübhəsiz ki Allah Azze və Celle nə dünyada nə axirətdə, özlərinə xəbərdar edib çəkindirən bir rəsul göndərmədikcə insanlardan kimsəyə əzab etməz."

Buxari və Muslimdə, İbn Məsud radıyallahu ənhdən rəvayət edilmişdir: Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm buyurdu ki:

لا أحد أغير من الله، من أجل ذلك حرم الفواحش ما ظهر منها وما بطن . ولا أحد أحب إليه المدح من الله عز وجل، من أجل ذلك مدح نفسه . ولا أحد أحب إليه 

العذر من الله، من أجل ذلك أرسل رسله وأنزل كتبه

"Allah’dan daha qısqanc kimsə yoxdur. Bundan ötəri çirkinliklərin açığını da, gizlisini də haram etmişdir. Allah Azze və Celledən daha çox təriflənməyi sevən kimsə yoxdur. Buna görə özünü tərifləmişdir. Allah'dan daha çox bəhanəni sevən kimsə yoxdur. Buna görə rəsullarını göndərmiş, kitablarını endirmişdir." Buxari (7416) Muslim (1499)

Yenə Sahihaynda Usamə b. Zeyd radıyallahu ənhdən: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bizi seriyye içində göndərdi. Cüheyne qəbiləsindən Hurukata bir səhər basqını yap­tık. Deyərkən mən bir adama çatdım. Adam dərhal: "Lə ilahə illəllah" dedi. Amma mən özünü vurdum. Bundan ürəyimə bir şübhə düşdü və hadisəni Nəbi sallallahu əleyhi və selləmə izah etdim. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Lə ilahə illəllah, dedimi? Sən də onu öldürdünmü?" buyurdu. Mən: "Ya Rəsulullah, o bu sözü ancaq silahdan qorxduğu üçün söylədi" de­dim. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Heç olmasa ürəyini yarsansa da bu sözü doğru söylədimi söyləmədimi bilsey­din ya!" buyurdu. Artıq bu sözü mənə o qədər təkrarladı dayandı ki, kaş ki o gün (yeni) müsəlman olmuş olaydım deyə təmənni etdim." (Buxari (4269) Muslim (96)

Hafiz İbn Həcər bu hədislə əlaqədar olaraq belə demişdir: "İbnut-Tin dedi ki: "Bu qınama təhsil və öyüd üçündür. Ta ki heç kim tövhidi söyləyən kimsəni öldürməyə qalxmasın. Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmdən mutevatir olaraq gəlmişdir ki: "İnsanlarla Allah'dan başqa ilah olmadığına və mənim Allah'ın rəsulu olduğuma şahidlik etmələrinə qədər döyüşməklə əmr olundum. Bunu söylədikləri zaman, islamın haqqı xaricində, qanlarını və mallarını məndən qorumuş olarlar. Hesabları isə Allah Təalaya aiddir." (Buxari, megazi kitabı, Muslim, İman kitabı)

Sələfin Sözləri də Bu Çürdür:

Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah belə dedi: "Bu qəbul edilməsi zəruri bir əsasdır. Necə ki naslar, Allah'ın özlərinə rəsul göndərib hücceti qoymadıqca kimsəyə əzab etməyəcəyinə dəlalət etməkdədir." (əl-Cevabu's-Sahih 1/309)

Şatıbi rahimehullah belə demişdir: "Allah Təalanın məxluqatı üzərindəki sünnəsi; müxalifətdən ötəri məsul tutmasının ancaq rəsullar göndərməsindən sonra söz mövzusu olmasıdır. Onlara hüccet iqamə olduğu zaman "Kim istəyir inansın, kim də istəyir inanmasın" (Kəhf 29) Hər biri qarşılığını görər." (əl-Muvəfəkət 3/377)

İslam tarixçisi Hafiz Şemsuddin əz-Zehebi rahimehullah belə demişdir: "el-Eşarinin xoşuma gedən bir sözünü gördüm. Bu, Beyhakinin rəvayətiylə sabitdir; Əbu Həzm el-Abdidən eşitdim, dedi ki; Zahir b. Əhməd es-Serahsidən belə dediyini eşitdim: "Əbul-Hasen əl-Eşari səbəbiylə Bağdad diyarına yaxınlaşdığımda məni çağırdı, mən də ona getdim. Dedi ki: "Mənim qiblə əhlindən heç kimi təkfir etmədiyimə şahid ol! Çünki onların hamısı tək bir məbuda işarə edir. Bütün ixtilaf yalnız ibarelerdedir." Hafiz Zehebi dedi ki: "Mən də bunun kimi inanıram. Şeyximiz İbn Teymiyye rahimehullah da belə idi. O, son günlərində belə dedi: "Mən ümmətdən heç kimi təkfir etmirəm." (Siyeru A'lami'n-Nubela 15/88)

Şeyhulislam rahimehullah belə demişdir: "Kitab və sünnə, Allah'ın risalət təbliğini çatdırmadıqca kimsəyə əzab etməyəcəyinə dəlalət etməkdədir. Kimə mücməl olaraq təbliğ çatmazsa o başdan əzab görməz. Kimsə mücməl olaraq təbliğ çatar da, detallar çatmazsa, ancaq özünə risalət hücceti iqamə olan qisimi inkar etdiyindən ötəri əzab görər." (Mecmuu'l-Fetava 12/493, 17/308)

İmam Buxari rahimehullah, Camiu's-Sahih'te "Mürtədlərdən və inad edənlərdən tövbə etmələrinin istənməsi və öldürülmələri" kitabında (12/269) bu bab başlığını qoymuşdur: "Xaricilərin və mülhidlerin özlərinə hüccet qoyulmasından sonra öldürülmələri, Allah Təalanın: "Allah bir qövmü doğru yola yönəltdikdən sonra uzaqlaşmaları zəruri olan şeylərdən onları xəbərdar etməyincə onları həmin yoldan azdırmaz." (9-Tovbə 115) kavli babı." Elm əhli qatında bilindiyi kimi Buxarinin bab başlıqları onun fiqhinin ucalığına dəlalət edər. Bu bab başlığı da belədir.

Bedruddin əl-Əyni rahimehullah dedi ki: "Buxari bu ayəni bu babda zikr etməklə, xaricilərin və mülhitlerin ancaq onlara hüccet qoyulduqdan sonra öldürülə biləcəklərinə işarə etmişdir." (Umdetu'l-Kari 19/369)

Allame əl-Elbani rahimehullah belə demişdir: "Sən ey Abdullah Azzam! Bunu insanların ən yaxşı bilənlərindənsən. Çünki sən mənim məclislərimi izləyirsən. Küfrdə baş versə belə hüccet qoyulmadıqca biz kimsəni təkfir etmərik." (Baxın.: Osman Abdusselam Nuh, ət-Tariku li'l-Cemaa)

Allame Şeyx Mukbil b. Hadi əl-Vadii rahimehullah belə demişdir: "Kitab və sünnədə cəhalətin bəhanə olduğuna dair bir çox dəlillər vardır." (Fadaih və Nasaih s. 186)

Cahilin Üzrlü Olduğuna Dair İcma

Kitab və sünnədən bəzi dəlilləri zikr etdikdən sonra, cahilin, əqidə yaxud füru məsələlərdə, elm əsrində və ya başqa bir zamanda, Daru'l-Küfür'de və ya Daru'l-İslam'da, muhaləfet edənin kafir olacağı bir hüccet qoyulana qədər cəhaləti səbəbiylə üzrlü olduğuna dair icmanı zikr edə bilərik.

Bu icmanı İmam Əbu Məhəmməd b. Həzm rahimehullah belə zikr edər: "Haqqında ixtilaf olmayan zəruri dəlil/burhan budur: Ümmətin hamısı, aralarından heç biri ixtilaf etmədən, Qurandan bir ayəni, onun Müqəddəs kitablarda olduğunu bildiyi halda qəsdli olaraq dəyişdirən hər kəsin yaxud qəsdli olaraq bir söz çıxaranın və ya qəsdli olaraq bir söz əlavə edənin kafir olacağında icma etmişlər. Sonra adam okuyuşunda səhv edər, bir söz əlavələr və ya bir söz çıxarar. Sözü bilməyərək dəyişdirər, düzəltməyə gücü çatdığı halda özünə haqq bəyan edilmədən əvvəl bu mövzuda qürurlansa, imamların heç birinə görə bu kimsə kafir, fasiq ya da günahkar olmaz. Əgər Müqəddəs kitablara vəqf olar və ya quraralar xəbər verərək ona hüccet qoyarlar da, bu kimsə səhvində davam etsə, bütün ümmətə görə bu kimsə mübahisəsiz kafirdir. Bu hökm, dinin bütün hökmlərində etibarlıdır." (İbn Həzm, əl-Fasl (3/253)

Burada, bu zamanda fətva imamlarının sözlərini, bu şəri qaidəyə görə sadələşdirmə nümunəsi zikr etmək yerində olar: Şeyx Əli b. Hasen əl-Halebi, Allame əl-Elbani rahimehullaha əl-Lecnetu'd-Daime'nin (2/14) "Dinə söyən kimsənin hökmü məsələsi" haqqındakı bu fətvalarını ifadə edər: "O kimsəyə bunun bir küfr olduğu bəyan edilər. Əgər öyrəndikdən sonra israr etsə o bir kafirdir." Dedi ki: "Mən bu fətvanı qiymətli ustadımız Şeyx Əbu Abdillah Məhəmməd b. Saleh əl-Useymin rahimehullaha ifadə etdim. (Məcmuu Fetava, İbn Useymin, 2/154) o da müəyyən bir şəxsin işləməsi halında təkfir hökmü verə bilmək üçün "iradə və qəsd" şərtini əlavə etdi. Daha sonra ona: "Bu hökmdən başqa fikirdə deyil miydin?" deyə soruşdum. Qəti bir şəkildə cavab verərək belə dedi: "Əksinə bu, əvvəlki söylədiyimin də özüdür." (ət-Tərif ve't-Tenbie (s. 44)

Şeyx Abdurrazzak Afifi rahimehullaha Fetavasında (s. 372) belə soruşuldu: "Din ilə lağ/alay edən və ya dinə, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmə yaxud Qurani Kərimə söyən kimsənin hökmü nədir? Bu kimsə cahil isə təkfir edilərmi?" Şeyx Afifi rahimehullah dedi ki: "Bu məsələ eynilə digər təkfir məsələləri kimidir. Ona öyrədilər və tedip edilər. Əgər öyrəndikdən və açıqlandıqdan sonra təkrar etsə bu küfrdür. "Cəhalət ilə üzrlü olmaz" deyilsə bunun mənası; onun təkfir edilməsi deyil, öyrədilib te'dip edilməsidir."

Vəziyyət Şeyx Afifinin dediyi kimidir. Necə ki Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Hədis əhli ilə Malikilərdən, Şafiilərdən, Hənbəlilərdən fakihlerin cumxuru, Sufilərin ümumisi və Sünnə kəlamçıları ilə digər kəlamçılardan Mutəzilə vs. taifeler bu barədə ittifaq etmişlər: Özünə risalət hücceti iqamə olduqdan sonra iman etməyən kafirdir." (Mecmuu'l-Fetava 20/86)

Hafiz İbn Həcər rahimehullah, zəkat verməmə və bənzəri mövzularda belə demişdir: "Bir şübhə səbəbiylə fərzlərdən bir şeyi inkar edən kimsə haqqında məskun icma; ondan çevril etməsinin tələb edilməsi, əgər israr etsə onunla döyüşülməsi və öldürülməsidir. Üzərinə hüccet qoyular da dönsə dönər. Dönməzsə o zaman ona kafirə edilən rəftar edilər." (Fethu'l-Bari 12/292)

Burada inkarda olan kimsəyə mürtəd hökmü verib, hüccet qoymadan əvvəl boyunu vurmaqda tələsik etməməyə dəlil vardır. Yenə içkini halal sayaraq içən kimsə haqqındakı hədisdə də belədir. Halal sayana da eyni şəkildə hüccet qoyular. Yəni yalnız halal sayması səbəbiylə təkfir edilməz. Fərzləri və ya haramları inkar barəsində belə vəziyyət belə ikən bundan aşağı qalan məsələlər necə olar?

Hətta açıqca irtidat edən kimsə dahi doğrudan öldürülməz!

Mürtəddən tövbə istənməsi barəsində İbnu'l-Kassar, icma nəql etdikdən sonra, Ömər radıyallahu ənhin bu sözünü dəlil olaraq zikr edər: Ömər radıyallahu ənh, mürtədin vəziyyəti haqqında bunu yazmışdır:

هلا حبستموه ثلاثة أيام، وأطعمتموه في كل يوم رغيفاً؛ لعله يتوب فيتوب الله تعالى عليه؟

"Onu üç gün hapsederek, Allah Təalaya tövbə etməsi üçün hər günə bir çörək yedirdinizmi?" Sonra İbnu'l-Kassar deyər ki: "Səhabədən heç biri buna qarşı çıxmamışdır. Onlar, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmin: "Kim dinini dəyişdirsə onu öldürün" hədisini; "əgər çevril etməzsə" şəklində anlamışlar idi. Necə ki Allah Təala belə buyurmuşdur: "Əgər tövbə edər, namazı qılar və zəkatı versələr yollarını sərbəst buraxın." (Tövbə 5) (Fethu'l-Bari 12/282)

Möminlərin əmri Əli radıyallahu ənhin İbn Səbaçılara üç gün vaxt verməsi də digər bir əhəmiyyətli dəlildir. Bu bizə bunu göstərməkdədir: Hər hansı bir Müsəlman şəxs, nə qədər böyük olursa olsun, söylədiyi bir söz yaxud işlədiyi bir hərəkət səbəbiylə, ondan şərh istənmədikcə təkfir edilə bilməz!

Şeyhulislam İbn Teymiyye rahimehullah belə demişdir: "Hüccet qoyulmadıqca və hüccet bəyan edilmədikcə heç kim, Müsəlmanlardan xəta edən və ya səhv edən bir kimsəni təkfir edə bilməz. Qəti olaraq islamı sabit olan kimsədən bu xüsusiyyət, şübhə səbəbiylə xöküm  qoyuləbilməz. Mütləq hüccet iqaməsi və şübhənin aradan qaldırılması lazımdır." (Mecmuu'l-Fetava 12/466)

Hafiz İbn Həcər rahimehullah belə demişdir: "Bir yol tapıla bildiyi müddətcə təkfirdən çəkinmək lazımdır." (Fethu'l-Bari 12/300)

Əbu Yala və Taberani belə rəvayət etmişlər: "Bir adam Cabir radıyallahu ənhə: "Qiblə əhlindən bir kimsəyə müşrik deyər dinizmi?" deyə soruşdu. Cabir radıyallahu ənh dedi ki: "Allah'a sığınaram!" Adam dedi ki: "Əhli qiblədən birinə kafir deyər dinizmi?" Cabir radıyallahu ənh: "Xeyr" dedi. (Heysemi Mecmada (1/107): ricali səhihin ricalidir dedi. Bunu Əhməd rəvayət etmiş, Hafiz İbn Həcər Metalibu'l-Aliye'de (3294) səhih demişdir. Əbu Ubeyd, Kitabu'l-İman'da rəvayət etmiş, muhakkiki Şeyx əl-Elbani rahimehullah (s. 98) "İsnadı, Muslimin şərtinə görə səhihdir" demişdir.

                                                                   Əbu Muaz əl-Çubukabadi