Əbu Hənifə Haqqında: "Bidətindən Döndü" İddiası

Şeyx əl-Elbani, İbn Useymin, İbn Əsas və Şeyx Muqbil kimi müçtehit alimlərin vəfatlarından sonra xüsusilə Suudda olan Hənbəli Məzhəbinin və digər məzhəblərin mutaasıpları, məzhəb təqlidi bidətini yenidən diriltmək üçün xəbis fəaliyyətlərinə sürət vermişlər. Əvvəl "dörd imamın əqidələri birdir" kimi ifadələr ortaya ataraq Əbu Hənifənin əqidəsinin də digər üç imamla eyni olduğu zənnini oyandırmışlar, sonra guya "sünnəyə ən uyğun məzhəb Hənbəlilikdir" ifadəsiylə, adlarının sonuna "əl-hənbəli", başqaları da "əl-Hənəfi", "əş-Şafii" kimi nisbətlər əlavə etməyə başlamışlar. Halbuki müəyyən bir məzhəbə nisbət edilmənin özü sünnəyə və sələfin menhecine müxalifdir. Əbu Hənifəni Şeyhulislam İbn Teymiyye gələnə qədər doğru dürüst müdafiə edən bir əhli sünnə alimi də olmamışdır. Lakin İbn Teymiyye rahimehullah, Əbu Hənifə ilə özlərini Əbu Hənifəyə nisbət edən Maturidilerin əqidələrinin bir-birindən uzaq oluşuna işarə edərkən, Əbu Hənifənin iman mövzusunda mürcie oluşunu da ifadə edər.

İndiki vaxtda məzhəbləri rəvaca gətirməyə çalışanlar isə, Əbu Hənifəni süddən çıxmış ax qaşıq kimi təqdim etmək üçün mürcielik bidətindən döndüyü iddiasını da ortaya atmışlar.

Bunlardan biri Dr. Məhəmməd el-Humeyyisin, Dörd İmamın Etiqadı kitabında Əbu Hənifənin "iman artmaz və azalmaz" fikirini zikr etdikdən sonra belə deməsidir: "Əbu Hənifənin imanın artıb azalması haqqındakı fikiriylə, onun imanı tərif edərkən "iman ürək ilə təsdiq, dil ilə təsdiqdir, əməl iman həqiqətinin xaricindədir" sözü, ONU Malik, Şafii, Əhməd, İshak, Buxari vs. imamlardan ayıran ən aşkar fərqliliyidir. Haqq isə saymış olduğumuz digər imamların dediyidir. Əbu Hənifə bu sözü ilə haqqa isabət edə bilməmişdir. Ancaq o, bu halda da əcr sahibidir. İbn Abdilberr və İbn Ebi'l-izin dediklərinə baxılsa, Əbu Hənifə, bu görşünden imtina etmişdir. Allah daha yaxşı bilər" Baxın.: ət-Temhid (9/247) Tahavi Əqidəsi (s. 395)

Bu ifadələr bu təhrif etmələri ehtiva etməkdədir:

Birincisi: Əbu Hənifə, Səhabə və Təbiinin icma etdikləri bir əqidə əsasına müxalif çıxmasına baxmayaraq, ictihadında səhv edən bir hakim kimi, səhvində də əcr sahibi olaraq önə sürülmüşdür. Halbuki sələfin icma etdikləri bir əqidə mövzusunda belə bir səhv, sahibinə deyil əcr qazandırmaq, əhli sünnənin xaricinə çıxarar. Üstəlik kitab və sünnə nasları açıqca "imanın artmasından" bəhs edərkən, Əbu Hənifə hansı ayəyə yaxud hansı hadisə söykəndi içtihat etdi? Humeyyis, bunun kitab və sünnəyə söykənən bir içtihat ola bilməyəcəyini bilməsinə baxmayaraq  Əbu Hənifənin əcr götürdüyünü iddia etməkdədir! Üstəlik əgər Əbu Hənifənin bu mövzuda söykəndiyi bir nas olsaydı belə, Sələfin icmasına müxalif çıxdığı üçün yenə üzrlü görülə bilməzdi.

İkincisi: Əbu Hənifənin bu pozğun fikirindən də dönmüş olduğu eyham edilərək ağlanılmağa çalışılmışdır. Buna qaynaq olaraq da İbn Abdilberr və İbn Ebi’l-İz verilərək böhtan atılmışdır. İbn Ebi’l-İz mutahhirundan olduğu üçün onun sözü hüccet deyil. - Yenə də İbn Ebi’l-İz Əbu hənifənin bu fikirindən döndüyünə dair hər hansı bir şey deməmiş, yalnız aradakı fərqliliyin ləfzi olduğunu iddia etmişdir - İbn Abdilberr'in et-Temhidində (9/247) qaynaq verilən hissəsini köçürək ki, necə böhtan atıldığı açıqca ortaya çıxsın:

مؤمل عن حماد بن زيد قال كلمت أبا حنيفة في الأرجاء فجعل يقول وأقول فقلت له حدثنا أيوب عن أبي قلابة قال حدثني رجل من أهل الشام عن أبيه ثم ذكر الحديث سواء إلى آخره قال حماد فقلت لأبي حنيفة ألا تراه يقول أي الإسلام أفضل قال والإيمان ثم جعل الهجرة والجهاد من الإيمان قال فسكت أبو حنيفة فقال بعض أصحابه ألا تجيبه يا أبا حنيفة قال لا أجيبه وهو يحدثني بهذا عن رسول الله صلى الله عليه وسلم وفي رواية مؤمل وغيره في هذا الحديث عن حماد بن زيد قال كنت بمكة مع أبي حنيفة فجاءه رجل فسأله عن الإيمان وعن الإسلام فقال الإسلام والإيمان واحد فقلت له يا أبا حنيفة حدثنا أيوب عن أبي قلابة وذكره

"Muemmel, Hammad b. Zeydin belə dediyini nəql etdi: "Əbu Hənifə ilə irca haqqında danışdım. "Mən belə deyərəm" deməyə başladı. Mən də ona dedim ki: "Bizə Eyyub, Əbu Kılabedən, o da Şamlı bir adamdan, o da atasından rəvayət etdi.  Sonra hədisi sonuna qədər zikr etdi. Hammad dedi ki: "Əbu Hənifəyə: "Görürsənmü, hansı islam və hansı iman ən üstündür deyir, sonra hicrət və cihad imandan sayılır" dedim." Bunun üzərinə Əbu Hənifə susdu. Yoldaşları ona: "Ey Əbu Hənifə cavab verməyəcəksənmi?" dedilər. O da: "Cavab verə bilməm. O mənə bunu Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləmdən rəvayət etdi" dedi. Digər rəvayətdə Muemmel və başqaları belə rəvayət etdilər: "Hammad b. Zeyd dedi ki: "Mən Məkkədə Əbu Hənifə ilə bərabərdim. Bir adam gəlib iman və islam haqqında soruşdu. Əbu Hənifə: "İman ilə islam birdir" dedi. Mən də ona dedim ki: "Ey Əbu Hənifə, bizə Eyyub, Əbu Kılabedən rəvayət etdi…" beləcə hədisi zikr etdi.

Bəli, İbn Abdilberrin nəqli belə. Muemmel, əzbəri yaxşı olmayan bir ravi olduğu üçün isnadında zəiflik olmaqla birlikdə, Humeyyisin təhrif etmələri bu nöqtədədir:

1- Humeyyis, Əbu Hənifənin "iman artmaz və azalmaz" fikirindən döndüyünə İbn Abdilberrin bu nəqlini dəlil gətirmişdir. Halbuki burada imanın artması və azalması deyil, əməllərin imandan bir cüz olması və iman ilə islamın bir-birindən fərqli olması söz mövzusu edilməkdədir.

2- Humeyyis, "İbn Abdilberrin ifadəsinə baxılsa Əbu Hənifə bu fikirindən vəz keçmişdir" deyir. Halbuki burada Əbu Hənifənin fikirindən döndüyünə dair bir ifadə yoxdur. Yalnız özünə gətirilən dəlil qarşısında cavab verə bilməyişi zikr edilmişdir.

Xülasə, Əbu Hənifənin, "iman artmaz və azalmaz" şəklindəki mürcie əqidəsindən döndüyünə dair bir dəlil yoxdur. Əbu Hənifəyə həddindən artıq hüsnüzanla hərəkət edən müasir araşdırmaçılar işin burasını gözdən qaçırırlar: Onların Əbu Hənifəni hər mövzuda ağlamaq adına etdikləri bu cəhd, əslində Əbu Hənifəni Əhli Sünnə xarici sayan Veki b. əl-Cərrah, Şa'bi, Hammad b. Zeyd, əl-Evzai, Sufyan əs-Sevri, Malik b. Ənəs, Abdullah b. Mübarək, Buxari, Nəsəi, Fesevi, Əhməd b. Hənbəl, Abdullah b. Əhməd və digərləri kimi imamları ittiham etməkdir!.

Əbu Muaz Seyfullah əl-Çubukabadi