Mazmaza Hədisinin Müqayisəyə Dəlil Gətirilməsinin Rəddi

                         

İmam İbn Qayyım rahimehullahın müqayisənin hucciyetine gətirdiyi dəlillərdən biri bu hədisdir:

Əbu Davud rəvayət edir: Cabir radıyallahu ənhdən: Ömər b. əl-Hattab radıyallahu ənh dedi ki: "Ey Allahın rəsulu! Bu gün böyük bir iş etdim. Oruclu olduğum halda öpdüm."  Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm buyurdu ki:

"Oruclu olduğun halda suyla mazmaza etsənsə nə deyərsən?" Ömər radıyallahu ənh: "Bunda qorxu yoxdur" dedi. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm: "O halda?" buyurdu.

İbn Qayyım dedi ki: "Bu, bənzərin hökmünün bənzərinə tətbiq olunmasına dəlildir. Öpmək cimaya bir vəsilədir. Ağıza su alınması da içməyə vəsilədir. Əvvəlki orucu təsir etmirsə, digəri də təsir etməz."

İbn Qayyımın zikr etdiyi bu müqayisə tək mənanı verir, bu da bənzətmədiyər. Öpmənin cimaya nisbəti, mazmazanın içməyə nisbətinə bənzədilmişdir. Yəni digər bir ifadəylə, öpmə və mazmazadan hər biri, orucu pozan şeylərin müqəddimələridir.

Məsələnin qarışmaması üçün belə deyək: əlimizdə iki məsələ var:

Birincisi: yoldaşını oruclu ikən öpən kimsənin hökmü

İkincisi: Oruclu ikən mazmaza edən kimsənin hökmü

Ömər b. əl-Hattab radıyallahu ənh, etdiyi şeyin qəzamı, kəffarəmi, yoxsa tövbəmi tələb etdiyini bilmədiyi üçün soruşdu.

Əsl olan, bu iki hərəkətdən hansı olursa olsun buna nə qəza, nə kəffarə nə də tövbə lazımdır. Çünki, mazmazada orucu təsir edəcək səbəb mövcud olmadığı kimi, öpmədə də mövcud deyil. Bu halda Ömər radıyallahu ənh əsasında, yoldaşını oruclu ikən öpmədə hər hansı bir hökm tələb etməyən səbəbi bilmirdi.

Əgər bu təsirin tapılmadığı aydın oldusa, biz də zəruri olaraq anlarıq ki, yoldaşını oruclu ikən öpənə nə qəza, nə kəffarə və nə də tövbə lazımdır. Bunu öyrənmək üçün müqayisə etməyə ehtiyac yoxdur. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm kimə: "Tərləmək orucu təsir etməz" demiş? Bundan ötəri "Mənə kəffarə lazımdırmı?" demək və ya üzərinə müqayisə edəcək nas axtarmaq məntiqli deyil.

Ancaq əgər orucə təsir edən səbəbin tapıldığını anlar isək, zəruri olaraq bunun nəticəsini də öyrənmiş olarıq. İşdə o zaman "Kəffarəmi lazımdır, qəzamı?" deyə soruşarıq. Sanki Ömər radıyallahu ənh: "Adamın oruclu ikən yoldaşını öpməsi, orucunu təsir edərmi?" deyə soruşmuş kimidir. İlk hökmə görə, yoldaşını öpən kimsənin orucunun təsirlənməsinə bağlıdır. Yaxşı bu təsir mövcuddurmu?

Müqayisə əhli deyir ki; Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm əslin hökmünü göstərərək ikinci bir hökm verdi, o da mazmaza edənin orucunun təsirlənməməsi hökmüdür.

Bunun üzərinə deyirlər ki: "Təsir, əsldə mövcud deyil. Fərdə də mövcud deyil."

Biz də deyərik ki, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin sözündə müqayisə ilə dəlil gətirmə yoxdur. Müqayisə əhli isə: "Əksinə, bu söz müqayisə ilə dəlil gətirmədiyər" deyirlər.

Onlara soruşuruq: "Mazmaza edənin orucunun təsirlənməməsinin səbəbi olan xəstəlik nədir?"

Bəziləri deyəcəklər ki: "Mazmaza orucu pozan bir şey olan içmənin müqəddiməsidir."

Biz də onlara deyərik ki: "Bu izah ətmeyə bir yol yoxdur. Əks halda, biz hər müqəddimədə, müqəddiməsi olduğu şeyin ziddi olan bir təsir tapıldığını öyrənmiş olardıq. Bu isə batildir.

Məsələn dəstəmaz alan kimsə əlini suya saldığı zaman, bu mazmazanın müqəddiməsidir. Bununla birlikdə, əli suya salmada, mazamazanın oruca təsirinin ziddi olan bir hökm yoxdur. Əksinə ikisi eyni təsir hökmündədir.

Yenə görməzsənmi ki, cima, inzalin müqəddiməsidir. Bununla birlikdə cimanın oruca təsiri ilə inzalin oruca təsiri eyni hökmdədir.

 Bu göstərir ki, mazmazanın içməyə müqəddimə olması, orucu təsir etməməsinin səbəbi deyil. Bunu kimsə inkar edə bilməz. Elə isə əsli təsir edən xüsusiyyət bu olmadığına görə, əsldə tapılmayan bu xüsusiyyət, ferə necə tətbiq oluna bilər?

Bu istidlal, Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin təsir edici olmayan bir xüsusiyyəti ferə tətbiq etdiyini iddia etmək mənasını verər. Halbuki müqayisə əhli, təsir edici olmayan xüsusiyyətin ferə tətbiq olunduğu bütün müqayisələrin batil olduğunu söyləyərlər. Beləcə bu istidlal da düşmüşdür.

Bu, xəstəlik müqayisəsinə dəlil gətirilmişdi və istidlalleri düşmüş olduğuna görə bunu tərk etmək məcburiyyətindələr. Bunu, ancaq müqayisə-i şebehe yəni bənzərlik müqayisəsinə dəlil gətirərlər, ki İbn Qayyım rahimehullahın istidlalinden aydın olan budur. O belə demişdir: "Əgər bir-birinin eyni olan şeylərdən birinin hökmü digərinin də hökmü olmasaydı və nefiy və isbat olaraq hökmlərdə məna və xəstəliklər təsir edici olmasaydı, bu bənzətməyi zikr etmənin mənası olmazdı." Beləcə bənzərin hökmünü, bənzərə tətbiqə və öpmənin cimaya vəsilə olmasının eynilə ağıza su almanın içməyə vəsilə olması kimi olduğuna dəlil gətirmiş, bu oruca zərər vermirsə, digəri də oruca zərər verməz demişdir.

   İbnu'l-Qayyım, öpmənin cimaya nisbətlə bir vəsilə olmasını, ağıza su almanın, içməyə nisbətlə bir vəsilə olmasına bənzətmişdir. Az əvvəl ağıza su almanın, içməyə müqəddimə olmasının, hökmü təsir edici səbəb sayılması iddiasının batil olduğunu açıqlamışdıq. Bu səbəbdən burada təsir edici xüsusiyyət mövcud deyil, yalnız bənzərlik vardır. Belə bir müqayisəni yəni müqayisə-i şebeh/benzerlik müqayisəsini İbnu'l-Qayyım rahimehullah ləğv edərək belə demişdir: "Müqayisə-i şebeh/benzerlik müqayisəsini Allah Təala ancaq batil əhlinin işi olaraq nəql etmişdir."

Yusuf aleyhissələmin qardaşları haqqında gətirilən bənzətməyi zikr etdikdən sonra belə demişdir: "Bu, boş bir bənzətmə və berəbərləştirməyi tələb edən xəstəlikdən məhrum bir şəkli müqayisədir. Bu müqayisə fasittir."[1]

Yenə belə deyər: "Xülasəylə bu müqayisə növü Quranda ancaq reddilmiş və qınanmış olaraq gəlmişdir."

Yaxşı Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm - haşa - batil əhlindəndirmi ki müqayisə-i şebeh etsin? Beləcə bu istidlal da düşmüşdür! Bu səbəbdən Nəbi sallallahu əleyhi və selləmin müqayisə etdiyi iddiası da batildir.

 O halda Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm nə üçün mazmaza edəni məsel verdi?

Cavabı əsant. Ömər radıyallahu ənh yoldaşını öpməsinin, cima ilə eyni hökmdə olduğunu zənn etmişdi. Ömər radıyallahu ənh bunu, öpməyi cimaya müqayisə edərək söyləmədi. Çünki əgər müqayisə etsəydi, bunu soruşmazdı. Yaxşı Ömər radıyallahu ənh nə üçün belə zənn etdi? Bu, müqayisə əhlinin qaçdıqları sualdır. Ömər radıyallahu ənh, cimanın müqəddiməsi olan öpmənin, cima ilə eyni hökmdə olmasını mümkün zənn etdi. Və ya Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm Ömər radıyallahu ənhin bu zənnini anladı və bu zənni ləğv etdi. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm bir məsel verərək: "Mazmaza etmiş olsansa nə deyərsən?" dedi və bu qaidəni yıxdı. Mazmaza içmənin müqəddiməsi olmasına baxmayaraq, orucu pozan bir təsir olmadığı üçün, içmə ilə eyni hökmdə deyil. Beləcə "bir şeyin müqəddiməsi olan şey, müqəddiməsi olduğu şeyin hökmünü alar" qaidəsi ləğv oldu. Aləmlərin rəbbi olan Allaha həmd olsun.

[1] İ'lamu'l-Muvakkiin (1/148)

              Əbu Muaz Seyfullah Erdoğmuş