Musalla ilə Məscid Arasındakı Fərqlər və Tahiyyetu'l-Mescid Namazı‏

Bismilləh.

Beş vaxt namaz qılınmadığı halda məscid edilən, lakin əslində musalla/namazgah hökmündə olan yerlərdə tahiyyetu'l-mescid namazı qılmanın qanuni ya da vəcib olub olmadığı məsələsi haqqındakı müzakirələrin gündəmə gəlməsi, bu mövzu və əlaqədar dəlillər üzərində yenidən araşdırma etməyi tələb etdi. Bu məsələdə çatdığım nəticələri köçürürəm:

Xalid b. İbrahim əs-Sak'abi belə demişdir:

Sual: Tahiyyetu'l-Mescid'in Hökmü Nədir?

Cavab: Bu mövzuda ixtilaf vardır. Tercəh; bunun sünnət olduğudur. Alimlərin əksəriyyətinin fikiri də budur. Hökmü vəcib'likdən sünnə'yə çevirən dəlillər çoxdur. Bəziləri belədir:

1- Əbu Katade radıyallahu ənh'dən: "Biriniz məscidə girdiyi zaman iki rükət etmədən oturmasın." Dedilər ki: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm: "Ey Əbu Katade! Qalx iki rükət namaz qıl" deməmişdir.

2- Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm hər Cümə günü girər və minbərə otururdu. İki rükət qılmazdı. Əgər tahiyyetul məscid namazı vəcib olsaydı xütbəyə çıxmadan əvvəl qılardı.

3- Əbu Vakıd əl-Leysi radıyallahu ənh'dən: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm məsciddə oturmaqda və insanlarda yanında ikən üç adam gəldi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə doğru yönəldi, biri geri dönüb getdi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in yanında dayandılar. Biri halqada bir boşluq görüb oraya oturdu, digəri isə arxalarına oturdu. Üçüncüsü isə döndü və getdi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bitirincə belə buyurdu: "Diqqət yetirin! Sizə üç adamın vəziyyətini xəbər verim. Biri Allah Təalaya sığındı və Allah onu özünə sığındırdı. İkincisi Allahdan həya etdi, Allah da ondan həya etdi. Amma digəri üz çevirdi, Allah da ondan üz çevirdi." (Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.) Burada o ikisinin tahiyyetu'l-mescid namazı qıldıkları rəvayət edilməmişdir.

4- Dəstəmazsız olan kimsənin məscidə girməsinin caiz olduğu və dəstəmazsız olaraq namaz qılabilməyəcəyi halda orada oturması halında günah işləmiş olmayacağında icma naqlədilmişdir.

Sual: "Adam məscidə girib çıxdığında hər giriş və çıxışında tahiyyetu'l-mescid namazı qılması qanunidirmi?

Cavab: Tercəh olunən, bu mövzuda detala girməkdir. Deyilər ki: Çıxdığında niyyəti uzun bir ara vermədən geri dönmək isə tahiyyetu'l-mescid namazı qılması qanuni deyil. Amma çıxdığı vaxd geri dönmə niyyətində olmadığı halda geri dönsə, ayrılışı uzun sürməsə dahi tahiyyetu'l-mescid namazı qılması qanunidir. Eyni şəkildə, əgər geri dönmək niyyətiylə çıxsa, lakin müddət uzansa tahiyyetu'l-mescid namazını təkrar qılabilər. (Xalid b. İbrahim əs-Sak'abi, Kavlu'r-Racih Mea Dəlil (2/91)

Mülahizələr:

1- Əbu Katade radıyallahu ənh hədisində "Ey Əbu Katade qalx iki rükət namaz qıl" deyilməmiş olmasını burada dəlil gətirmənin vəchi yoxdur. Çünki "Məscidə girən, iki rükət qılmadən oturmasın" ifadəsi kavli bir qadağan etmə ehtiva etməkdədir.

2- Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in Cümə günü xütbədən əvvəl iki rükət qılmadığının nəql edilməmiş olması bu namazı qılmadığını mütləq surətdə göstərməz. Bununla birlikdə, kavli olaraq əmr və hətta iki rükət qılmadən oturmama qadağanı söz mövzusu olmuşdur. Kavli olan, hərəkətli olandan daha prioritetli bir dəlildir. Əgər Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in xütbədən əvvəl iki rükət qılmadığı hədisin ləfzində sabit olsa, ancaq o zaman bu rəvayətlərin aralarını təlif etmə yoluna gedilər və bu əmrin müstəhəbliyə hamli mümkün olar.

3- Əbu Vakıd əl-Leysi radıyallahu ənh'in rəvayətinə gəlincə,  Şankıti, Kevseru'l-Meani adlı Sahihu'l-Buhari şərhində (3/128) belə demişdir: "Hədisdə keçən iki adamın tahiyyetu'l-mescid namazı qıldıkları zikr edilməmişdir. Bunun səbəbi, tahiyyetu'l-mescid namazının qanuni qılınmasından əvvəl meydana gəlməsi, yaxud bu ikisinin dəstəmazsız olduqları üçün oturmaları ola bilər. Yaxud da qılmamışlar də, hekayə daha əhəmiyyətli olduğu üçün bu qisimi nəql edilməmiş ola bilər. Qazı Iyaz, öz məzhəbinə görə açıqlayaraq (Malikilərə görə) kerahat vaxtında nafilə qılınmayacağı üçün və onlara görə Tahiyetu'l-mescid nafilə olduğu üçün, bu hadisənin kerahet vaxtında reallaşdığını söyləmişdir."

Allah ən yaxşı biləndir ya, Şankıti'nin zikr etdiyi ehtimallardan ikincisi qüvvətli görünməkdədir. Yəni o iki adamın dəstəmazsız olmaları səbəbiylə tahiyyetu'l-Mescid namazıqılmadıklərı ehtimalı, əs-Sak'abi'nin 4. Dəlil olaraq zikr etdiyi; akdolunmuş icmaya müvafiqdir.

Qazı Əbu Bəkr İbnu'l-Arabi, Muvatta şərhində bu hadisənin Tebük döyüşü yolunda reallaşdığını, zikr edilən məscidin Mədinədəki məscid deyil, ordu üçün müvəqqəti qurulan qərargah məscidi olduğunu zikr etmişdir. (əl-Kabes 1/1142) Ancaq rəvayətin tariklerinde bu detalı tapa bilmədim. Əgər bu xüsus sabit olsa,  musalla ilə məscid arasında bir fərqə daha dəlil olar. Yəni beş vaxt camaatla namaz qılınan yerlərə məscid, beş vaxt namaz qılınmayan yerlərə də musalla (namazgah) təbirinin istifadə edilməkdədir. Bəzən elm əhlinin təbirində məscidə musalla, musallaya da məscid deyilməsi varid olmuşdur. Lakin məscid ilə musalla bəzi imtiyazlarla bir-birindən ayrılar.

Məscidə girib də oturacaq kimsənin tahiyyetu'l-mescid namazı qılması əmr edilmişdir. Lakin bu əmr musalla haqqında varid olmamışdır. Hətta beş vaxt namaz qılınmayan musallalarda tahiyyetu'l-mescid namazı qılmasının qanuni olduğunu söyləmək üçün dəlil lazımdır. Necə ki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm və səhabələrindən bayram və cənazə namazlarına musallaya getdiklərində, yaxud beş vaxt namaz qılınmayan və dolayısilə musalla hökmündə olan yol məscidlərinə uğradıqlarında tahiyyetu'l-mescid namazı qıldıklarına və ya bununla əmr olunduqlarına dair bir dəlil - bildiyim qədəriylə - sabit olmamışdır. İbadətdə əsl; qanuni edən bir dəlil sabit olmadığı müddətcə, məhrum olunmaqdır. Yenə Məscidin-Nəbəvinin ashabu's-suffenin qalması üçün ayrılan həyətinə girənlər üçün tahiyyetu'l-mescid namazı əmr edilməmişdir.

Şeyx İbn Useymin rahimehullah'ın bəzi işyerlərində olan məscidlərdə tahiyyetu'l-mescid namazının hökmünün soruşulması üzərinə, buraların beş vaxt namaz qılınan yer olmadıqları təqdirdə musalla hökmündə olacaqları və tahiyyetu'l-mescid namazı qılmak lazım olmadığı şəklində verdiyi bir fətvanı oxumuşdum.

Bu məsələdə musalla ilə məscid arasındakı fərqə dair Husameddin Əffanə'nin bir fətvasını tərcümə edirəm:

Məscid ilə Musalla Arasındakı Fərqlər

Sual: "İşlədiğim müəssisədə ümumiyyətlə günorta namazını, bəzən də əsr namazını qıldığımız bir namazgah/musalla var. Vəzifəlilər arasında; bu musallaya girdiyimizdə tahiyyetu'l-mescid namazı qılmak barəsində bir mübahisə çıxdı. Vəzifəlilərdən biri: "Bura məscid hökmündə olduğu üçün tahiyyetu'l-mescid namazı qılarık" dedi. Sizin bu məsələdəki görüşünüz nədir?

Cavab: Məsciddə aslolan, bütün yer üzü məsciddir. Çünki Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm: "Yer üzü mənə məscid qılındı" buyurmuşdur. Buxari rəvayət etmişdir. İmam Zerkeşi dedi ki: "Ənənədə məscid; beş vaxt namaz üçün hazırlanmış xüsusi məkandır. Ta ki, bayramlar və bənzərləri üçün çıxılıb toplanan yərlər olan musalladan ayrılsın və onun hökmü buna verilməsin." (İ'lamu's-Sacid bi Ahkami'l-Mesacid s. 14)

Musallaya gəlincə, açıq sahədə və ya səhrada bayram, yağış duası kimi namazlar üçün hazırlanmış məkandır. Buna insanları bildikləri kimi; müesselerde, xəstəxanalarda, şirkətlərdə və bənzərlərində namazı əda üçün ayrılmış otaqlar da qatılar. (Baxın.: Mevsuatu'l-Fıkhiyyeti'l-Kuveytiyye 37/195)

İmam Nevevi rahimehullah belə demişdir: "Musalla; bayram və başqa namazlar üçün əldə edilən, məscid xaricindəki olan yerlərdir. Məzhəbə görə burada qüslsüzlü və aybaşılının qalması haram deyil. Cumxur da qəti olaraq bunu ifadə etmişdir. Darimi bu mövzunun iki istiqamətini zikr edər və buna görə kafirin icazəsiz olaraq bura girməsi məhrum edilər. Bunu bayram namazı babında zikr edər. Bu mövzuda Sahihayndakı Umm Atiyye radıyallahu ənh'ə hədisini dəlil gətirər. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm aybaşılı qadınlara bayrama qatılmalarını və musalladan ayrı dayanmalarını əmr etmişdir. Buna belə cavab verilmişdir: Onların musalladan ayrı dayanmalarının əmr edilməsinin səbəbi (namaz qılacaq olan) başqa qadınlara yər açmaları ayırt edilmələri üçündür." (əl-Məcmu 2/180)

Əsl olan, namazların məscidlərə əda edilməsi olsa da, iş yerində musalla/namazgah əldə etmək caizdir.  Buna İtban b. Malik radıyallahu ənh hədisində dəlil vardır. O, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə gəlmiş və: "Ey Allahın rəsulu! Gözüm görməz oldu, mən qövmümə namaz qıldırıram. Yağış olduğu zaman mənimlə onlar arasındakı vadiyə axır və məscidə gedib onlara namaz qıldırəmirəm. İstəyərəm ki ey Allahın rəsulu! Sən mənə gəlsən və evimdə namaz qılasən. Mən də oranı musalla/namazgah edim." Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm ona: "İnşaallah bunu edəcəyəm" dedi. İtban radıyallahu ənh dedi ki: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm və Əbu Bəkr radıyallahu ənh səhərdən, gün yüksələrkən gəldilər, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm (girmək üçün) icazə istədi mən də O'na icazə verdim. Evə girənə qədər oturmadı. Sonra: "Evinin harasında namaz qılmamı istəyirsən?" buyurdu. Mən də evin bir qırağını işarə etdim. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm qalxdı və təkbir gətirdi. Biz də qalxıb saf tutduq. İki rükət namaz qıldırdı, sonra salam verdi." Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.

Şərəfli sünnədə məscid ilə musalla arasında ayrı-seçkilik sabit olmuşdur. Məscid; musalladan ayrı olaraq özünə xüsusi hökmləri olan bir yerdir. Tahiyyetu'l-mescid namazı da bu xüsusi hökmlərdəndir. Necə ki Səhihdə Cabir b. Abdillah radıyallahu ənh'imədən gələn hədisdə bu sabitdir: "Bir adam Cümə günü məscidə girdi. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm xütbə verirdi. Ona: "Namaz qıldın mı?" dedi. O da: "xeyr" dedi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "İki rükət namaz qıl" buyurdu. Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.

Cabir radıyallahu ənh'dən digər rəvayətdə belə sabit olmuşdur: "Suleyk əl-Gatafani Cümə günü gəldi, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm xütbədə idi, (Suleyk) oturdu. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Biriniz Cüməyə gəldiyi zaman imam xütbədə isə yüngül iki rükət namaz qılsın, sonra otursun" buyurdu. Muslim rəvayət etmişdir.

Əbu Katade radıyallahu ənh'dən: "Məscidə mədaxilim, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm insanların arasında otururdu. Mən də oturdum. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Oturmadan əvvəl iki rükət namaz qılmağına mane olan nədir?" buyurdu. Mən də: "Ey Allahın rəsulu! Səni oturur gördüm, insanlar da otururdular" dedim. Buyurdu ki: "Biriniz məscidə girdiyi zaman iki rükət namaz qılmadən oturmasın" Muslim rəvayət etmişdir.

Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in hedyi'nden bayram namazını musallada qıldığı və musallaya çatdığında azan və qamət oxunmadan namaz ilə başladığı səhih olaraq gəlmişdir. Orada zevaid təkbirləriylə birlikdə iki rükət namaz qılardı. Tahiyyetu'l-mescid namazı qılmazdı. Necə ki Əmr b. Şuaybın atasından, onun da babasından rəvayətində hədis belə gəlmişdir: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm bayram namazında on iki təkbir götürərdi. Birinci rektte yeddi, ikinci rükətdə beş təkbir götürər, əvvəlində və sonrasında başqa namaz qılmazdı." Əhməd və İbn Macə rəvayət etmişlər. Hafiz əl-İraqı: "İsnadı sahih" dedi. Tirmizi, Buxarinin bu hadisə səhih dediyini nəql edər.

Əbu Səid əl-Hudri radıyallahu ənh'dən: "Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm və insanlar ramazan bayramı və qurban bayramında musallaya çıxarlar, ilk başladıqları şey namaz olar, sonra (namazdan) ayrılıb saflardə dayanan insanlara yönələr, onlara vəz və əmrlərdə tapılardı." Buxari və Muslim rəvayət etmişlər.

Bu hədis, Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in (musallada) tahiyyetu'l-mescid namazı qılmadığını göstərməkdədir.

Eyni şəkildə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in yağış duası namazını da musallada qıldığı gəlmişdir. Bunu Əhməd, Nəsəi, İbn Macə və Səhih qeydiylə İbn Hibban, İbn Abbas radıyallahu ənh'imədən rəvayət etmişlər. Bu hədisdə də Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in musallada tahiyyetu'l-mescid namazı qılmadığına dəlil vardır.

 Məscid ilə musalla arasındakı ayrı-seçkiliyə dəlalət edən xüsuslardan biri də, itikafın səhih olması üçün məscidin şərt qoşulmasıdır. Allah Təala: "....Məscidlərdə etikafda olduğunuz zaman onlarla(qadınlarınızla) yaxınlıq etməyin..." (Bəqərə 187) buyurmuşdur. Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm məsciddən başqasında itikafa girmə mişdir. Musallalarda itikaf səhih deyildir. Yenə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in qurbanını musallada kəsdiyi səhih olaraq gəlmişdir. Bilindiyi kimi bunu məsciddə etmək səhih deyildir.

Abdullah b. Ömər radıyallahu ənh'imədən gələn hədisdə belə dediyi sabit olmuşdur: "Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm musallada qurban kəsərdi." Buxari rəvayət etmişdir.

Yenə Nəbi sallallahu əleyhi və selləm'in Maiz əl-Eslemi radıyallahu ənh'in zina etməsi hekayəsində onun musallada recmedilmesini əmr etmişdir. Buxari rəvayət etmişdir. Bilindiyi kimi hədd cəzaları məscidlərdə tətbiq olunmaz.

Məscid ilə musalla arasındakı fərqlərdən biri də məscidin ümumiyyətlə başqa bir şeyə çevrilməsinin caiz olmamasıdır. Çünki məscid Allah Təala üçün vəqfdir. Lakin musallanın, yalnız içində namaz qılınması üçün vakfedilmiş olması xaricində, məktəb və ya buna bənzər başqa bir şeyə çevrilməsi caizdir.

Məscid ilə musalla arasındakı digər bir fərq; məsciddə camaat ilə namazın iyirmi yeddi və ya iyirmi beş dərəcə üstün olmasıdır. İbn Ömər radıyallahu ənh'imədən: Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm belə buyurdu: "Camaatla namaz, tək qılınan namazdan iyirmi yeddi dərəcə üstündür" Buxari və Muslim rəvayət etmişlər. Buxarinin Əbu Səid əl-Hudri radıyallahu ənh'dən digər rəvayətində Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Camaatla namaz tək qılınan namazdan iyirmi beş dərəcə üstündür" buyurmuşdur.

Yenə məscidə xüsusi hökmlərdən biri, alış-verişin və itiriləni elan etmənin məsciddə caiz olmamasıdır. Çünki Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Məsciddə bir şey satın alan və ya satan görsəniz: "Allah ticarətinizə bərəkət verməsin" dəyin. itirdiğini elan edəni görsəniz: "Allah onu sənə vərməsin" dəyin" buyurmuşdur. Tirmizi və Darimi rəvayət etmişlər. Səhihdir.

Əbu Davud sənədiylə belə rəvayət edər: Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm məsciddə alış-veriş etməyi, itənin elan edilməsini, şeir oxunmasını və Cümə günü namazdan əvvəl halqa qurulmasını qadağan etdi." Tirmizi, Nəsəi və İbn Macə rəvayət etmişlər. Hədis Tirmizinin dediyi kimi hasendir. Allame əl-Elbani də hasen demişdir.

Tahiyyetu'l-Mescid namazının əhəmiyyətini də xatırlatmaq lazımdır. Tahiyye bir şeyi salamlamaq və ya hörmət göstərmək deməkdir. Burada tahiyyetu'l-mescidde aslolan, məscidin rəbbini salamlamaqdır. Çünki burada məqsəd məscidə deyil, Allah Təalaya yaxınlıq təmin etməkdir. Tahiyyetu'l-mescid alimlərin əksəriyyətinə görə müekked bir sünnə'dir. Bəzi alimlər vəcib olduğunu söyləmişlər. Birincisi seçimə layiqdir. Bunun vəcib olmadığına dəlalət edən xüsuslardan biri Buxarinin məclisin bitdiyi yerə oturmaq və halqada boşluq görənin oraya oturması babında rəvayət etdiyi hədisdir. Sənədiylə Əbu Vakıd əl-Leysi radıyallahu ənh'dən belə rəvayət etdi: ""Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm məsciddə oturmaqda və insanlarda yanında ikən üç adam gəldi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə doğru yönəldi, biri geri dönüb getdi. İkisi Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in yanında dayandılar. Biri halqada bir boşluq görüb oraya oturdu, digəri isə arxalarına oturdu. Üçüncüsü isə döndü və getdi. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bitirincə belə buyurdu: "Diqqət yetirin! Sizə üç adamın vəziyyətini xəbər verim. Biri Allah Təalaya sığındı və Allah onu özünə sığındırdı. İkincisi Allahdan həya etdi, Allah da ondan həya etdi. Amma digəri üz çevirdi, Allah da ondan üz çevirdi." Bu hədisdə Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm halqaya və ya arxasındakı yerə tahiyye namazı qılmadan oturan kimsəyə qarşı çıxmamışdır. Xülasəylə, tahiyyetu'l-mescid namazı yalnız məscidlərə hastır. Musallalarda isə tahiyye namazı olmaz. Müsəlmanın məscidə girdiyi zaman tahiyyetu'l-mescid qılmağa davam etməsi lazımdır. Çünki bu mövzuda hədislər gəlmişdir."

Husammeddin Əfvanə, Fetava (6/15)

Nəticə:

Tahiyyetu'l-Mescid namazı haqqındakı əmri müstəhəbliyə sərf etmək üçün gətirilən dəlil haqqında yuxarıda mülahizələr zikr etmişdim. Yekunlaşdırmaq lazım olsa;

* Bu mövzuda zikr edilən dəlil (Əbu Vakıd radıyallahu ənh hədisi) ancaq, dəstəmazı olmayan adamın məscidə girdiyində oturmasının icazəsinə dair icma nəql edənə, dəstəkləyici bir dəlil olar. Lakin bu qüvvətli bir ehtimaldan ibarətdir.

* İkinci bir ehtimal olaraq bu hadisənin tahiyyetu'l-mescid namazı qılmanın əmr edilməsindən əvvəl baş verməsi ehtimalı zikr edilər.

* Qazı İbnu'l-Arabi'nin bəhs etdiyi; "Tebük yolunda" ləfziylə gələn və bunun yağışdan ötəri qurulan qərargah məscidi olduğunun zikr edilməsinə dair dəlil sabit olsa, bu da musalla ilə məscid arasındakı fərqə şərh olunar. Ancaq İbnu'l-Arabi'nin zikr etdiyi sözük, rəvayətin tariklerinde tapıla bilməmişdir. Necə ki əl-Kabes muhakkiki Dr. Məhəmməd Abdullah Vələdu Kərim də Muvatta nüsxələrində və rəvayətin tariklerinde bu lafızla tapa bilmədiyini zikr etmişdir.

* Nəticə olaraq musalla/namazgahlarda və musalla hökmündə olan; vaxt namazlarının camaatla qılınmadığı, adına məscid deyilsə belə (İtban b. Malik radıyallahu ənh) hədisində keçdiyi kimi, əslən musalla hökmündə olan yerlərdə tahiyyetu'l-mescid namazı qilmak qanuni deyildir. Çünki musallada tahiyye namazı əmr edilməmiş, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm İtbanın musalla etmək istədiyi evinə girib tahiyye namazı qilmadən oturmuş, sonra qalxıb namaz qıldırmışdır.

* Məscidə girən kimsənin dəstəmazı yoxsa məscidə girməsində və oturmasında qorxu yoxdur. Bu mövzuda icma zikr edilməkdədir.

* Məsciddən çıxarkən qısa müddət sonra təkrar girmək niyyətində olan kimsənin, məscidə geri döndüyündə tahiyyetu'l-mescid namazı qilması lazım deyildir.

Allah ən yaxşı biləndir. Həmd və minnət Allahadır.