Əsr Namazından Sonra İki Rükət Namaz qılmanın Hökmü
Əbu Muaz əl-Çubukabadi
1-
Bundan Mütləq Olaraq Qadağan etdiyi Aydın olan Rəvayətlər
Əbu Səid radıyallahu
ənh izah edir: "Rasulüllah
sallallahu əleyhi və səlləm buyurdu ki: ‘Səhər namazını etdikdən sonra
günəş yüksələnə qədər artıq namaz yoxdur. əsr qıldığdən
sonra da günəş batana qədər namaz yoxdur. '"[1]
Ömər radıyallahu
ənh'dən:
أن النبي صلى
الله عليه وسلم نهى عن الصلاة بعد العصر وبعد الصبح
"Nəbi sallallahu
əleyhi və səlləm əsr'dən
sonra və səhərdən sonra (nafilə) namaz qılmağı qadağan etdi. "[2]
Əbu Hureyre
radıyallahu ənh'dən:
أَنَّ رَسُولَ
اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الْعَصْرِ
حَتَّى تَغْرُبَ الشَّمْسُ، وَعَنِ الصَّلَاةِ بَعْدَ الصُّبْحِ حَتَّى تَطْلُعَ
الشَّمْسُ
"Rəsulullah
sallallahu əleyhi və səlləm əsr'dən
sonra günəş batana qədər və səhərdən sonra günəş doğulana qədər namazı qadağan
etdi. "[3]
Sad radıyallahu ənh,
İbn Abbas radıyallahu anh'uma [4] , Ənəs b. Malik radıyallahu ənh,
İbn Məsud radıyallahu ənh, Semura radıyallahu ənh və Muaz b. Afra radıyallahu
ənh'dən də eynisi rəvayət edilmişdir. (Baxın.: Esram, Nasihu'l-Hadis)
2-
Buna Mütləq Olaraq İcazə Verdiyi Aydın olan Rəvayətlər
‘Aişə radıyallahu ənh'umədən: ‘Nəbi sallallahu
əleyhi və selləm əsr
namazından sonra iki səcdəni mənim yanımda heç tərk etmədi. '[5]
Əbu
Sələmə b. Abdirrahman dedi ki: "Aişə radıyallahu ənh"əyə,
Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm"in əsr'in
fərzindən sonra qıldığı iki rükəti soruşdum. Belə dedi: "Rəsulullah sallallahu
əleyhi və səlləm bunu əsr'dən
əvvəl edərdi. Sonra məşğuliyyəti oldu və ya unutdu. Beləcə fərzindən sonra
qılmağa başladı və eləcə qaldı. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bir
namaz qıldığı zaman ona davam edərdi. "[6]
Bu
hədis, əsr'dən
əvvəlki nafiləni, əsr'in
fərzindən sonra qəza etmənin qanuni olduğunu göstərməkdədir. Bu qəza, əsr'dən
sonra namaz qılmağı qadağan edən hədisi təsis etmişdir. [7]
3-
Buna Şərtli Olaraq İcazə Verilməsi Haqqındakı Orta Yol:
Əli radıyallahu
ənh'dən: Nəbi sallallahu əleyhi və səlləm belə buyurdu:
لَا تُصَلُّوا
بَعْدَ الْعَصْرِ إِلَّا أَنْ تُصَلُّوا وَالشَّمْسُ مُرْتَفِعَةٌ
"Əsr
namazından sonra namaz qılmayın. Ancaq günəş yüksəkdə ikən qılmaqınız
bundan xaricdir. "[8] əl-Elbani,
Şuayb əl-Arnaut və əl-A'zami da bu hədisin səhih olduğunu ifadə etmişlər.
İbn
Ömər radıyallahu ənh'imədən: Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm belə
buyurdu:
إِذَا طَلَعَ
حَاجِبُ الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تُشْرِقَ، وَإِذَا غَابَ حَاجِبُ
الشَّمْسِ فَأَخِّرُوا الصَّلَاةَ حَتَّى تَغْرُبَ
"Günəşin
qaşı doğulduğu zaman işrak vaxtına (bir mizraq boyu yüksələnə) qədər namazı
təxirə salın. Günəşin qaşı itdiyi zaman yaxşıca batana qədər
namazı təxirə salın. "[9]
Aişə radıyallahu
ənh'ədən:
: أَوْهَمَ عُمَرُ
رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، إِنَّمَا نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَتَحَرَّوْا بِصَلَاتِكُمْ
طُلُوعَ الشَّمْسِ وَلَا غُرُوبَهَا؛ فَإِنَّهَا تَطْلُعُ بَيْنَ قَرْنَيْ
شَيْطَانٍ»
"Ömər
radıyallahu ənh yanılmışdır. Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm ancaq: "namazınız
üçün günəşin doğuşunu və batışını gözləməyin. Çünki günəş şeytanın iki
buynuzu arasında doğular" buyuraraq qadağan etmişdir. "[10]
Ömər
Radıyallahu ənh'in əsr'dən
Sonra Nafilə qılmağdən Qadağan etmə Səbəbi:
Zeyd
b. Xalid əl-Cuheni radıyallahu ənh'dən: "Ömər radıyallahu ənh əsr'in
fərzindən sonra Zeyd b. Xalid radıyallahu ənh'in iki rükət qıldığını gördü və
namazda ikən onu dəyənəklə döydü. Namazı bitirincə Zeyd radıyallahu ənh dedi
ki: "Ey möminlərin əmri! Bunu Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in
qıldığını gördükdən sonra vallah buraxmam!" Bunun üzərinə Ömər radıyallahu
ənh yanına oturub (könülünü götürərək) belə dedi: "Ey Zeyd! İnsanların
bunu ədəd edib də gecəyə qədər namaz
qılmalarından qorxmasaydım, sənə vurmazdım. "[11]
Abdullah
b. Rebahdan, o da səhabədən bir adamdan: "Peyğəmbər sallallahu əleyhi və
səlləm əsr'i
qıldırdı. Bir adam da qalxıb namaz qılmağa başladı. Deyərkən Ömər radıyallahu
ənh onu gördü və belə dedi: "Otur! Kitab əhli namazlara ara vermədikləri
üçün həlak olmuşdur." Bunun üzərinə Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm
belə buyurdu: "Hattabın oğulu yaxşı etdi! "[12]
Nəticə:
Bu məsələdə gələn
rəvayətlərdən aydın olan budur: əsr namazından sonra nafilə qılmağdan qadağan edən
rəvayətlər bir xəstəliyə mebnidir. Bu xəstəlik; əsr namazından sonra günəşin
saralmasıyla başlayan kerahat vaxtıdır. Rəsulullah sallallahu əleyhi və
selləm'in əsr
namazının fərzindən sonra iki rükət namaz qıldığı sabit olmuşdur. Bu rəvayət,
günəşin saralmasından əvvəl etmiş olmasına hamledilir. Necə ki Əli radıyallahu
ənh'in rəvayətində xəstəlik açıqca ifadə edilmişdir. İbn Huzeymenin səhih isnad
ilə rəvayət lafızlarından birində: "Ancaq günəş yüksəkdə
və ağ ikən qılmağınız xaric" şəklindədir.
[13]
Bu məsələdə İbn Abbas
radıyallahu ənh'imə, Ümm Sələmənin rəvayətinə və Ömər radıyallahu ənh'in
qadağan edən rəvayətinə söykənərək əsr'dən sonra nafilə namazın mütləq qadağan olduğu
fikirini müdafiə edərkən, İbnu'z-Zubeyr radıyallahu ənh'imə də Aişə radıyallahu
ənh'ənin rəvayətinə söykənərək günəş batarkən namaz qılmağa davam etmişdir.
Abdullah b. Həris
radıyallahu ənh belə demişdir:
دَخَلْتُ مَعَ
ابْنِ عَبَّاسٍ عَلَى مُعَاوِيَةَ , فَأَجْلَسَ ابْنَ عَبَّاسٍ مَعَهُ , ثُمَّ
قَالَ: يَا ابْنَ عَبَّاسٍ، أَرَأَيْتَ
رَكْعَتَيْنِ يُصَلِّيهِمَا النَّاسُ بَعْدَ الْعَصْرِ، أَتَرَى رَسُولَ اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَلاهُمَا؟ قَالَ: ذَلِكَ مَا
يُفْتِي النَّاسَ ابْنُ الزُّبَيْرِ , فَقَالَ: مَا لَكَ يَا
ابْنَ الزُّبَيْرِ تُفْتِي النَّاسَ بِرَكْعَتَيْنِ بَعْدَ الْعَصْرِ؟ قَالَ: إِنَّ عَائِشَةَ , قَالَتْ: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَلاهُمَا»
"İbn Abbas ilə
birgə Müaviyənin yanına girdik. İbn Abbas radıyallahu ənh'imə onunla birlikdə
oturdu. Sonra Müaviyə dedi ki: "Ey İbn Abbas! İnsanların əsr'dən
sonra iki rükət qılmalarınə nə deyərsən? Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm
bu iki rükəti qılır idimi?" İbn Abbas radıyallahu ənh'imə dedi ki:
"İbnu'z-Zubeyr insanlara belə fətva verir." Müaviyə dedi ki:
"Sənə nə olur da insanlara əsr'dən sonra iki rükət qılmalarina fətva verirsən ey
İbne'z-Zubeyr?" İbnu'z-Zubeyr radıyallahu ənh'imə: "Aişə radıyallahu
ənh'ə dedi ki: Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm bu iki rükət
namazı qılırdı. "[14]
Ancaq Əli radıyallahu
ənh, Aişə radıyallahu ənh'ə və İbn Ömər radıyallahu ənh'imə rəvayəti ilə Ömər
b. əl-Hattab radıyallahu ənh'in qadağan etmə səbəbi ortaya çıxdığına görə hər
iki səhabə də özlərinə çatmayan dəlil səbəbiylə səhv etmişlər. Umm Sələmə
radıyallahu ənh'əyə bu məsələni soruşduqları zaman, Rəsulullah sallallahu
əleyhi və selləm'i bu namazı qılarkən bir dəfə gördüyünü söyləmiş, bunun
səbəbinin də günorta namazının sünnə'sindən bir qövmün məşğul etməsindən ötəri
Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in bunu qəza etdiyinə şərh etmişdir.
Aişə radıyallahu ənh'ədə eyni şeyi ifadə etmiş və: "Rəsulullah sallallahu
əleyhi və səlləm bir əməl etdiyində ona davam edərdi" deyərək, Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləm'in əsr'dən sonra iki rükət qılmağa davam etdiyini ifadə
etmişdir. Görən, görməyənə, isbat edən, nəfyedənə qarşı hüccettir.
Geriyə tək bir qorxu
qalmaqdadır; o da kerahat vaxtında namaz qılınmasıdır. Günəş batışa keçdiyində
nafilə namaz qadağandır. Bu mövzudakı qadağan açıqdır. Lakin Əli radıyallahu
ənh'in rəvayətindən də aydın olduğu kimi; günəş yüksəkdə və ağ ikən nafilə
namaz qılmaqda qorxu yoxdur.
İbn Abbas radıyallahu
ənh'imə və onun fikirində olanlar; bu namazı mütləq olaraq qadağan etməklə
isabət etməmişlər.
İbnu'z-Zubeyr
radıyallahu ənh'imə və onun fikirində olanlar; əsr'dən sonra iki rükətə mütləq olaraq
sənəd verməklə isabət etməmişlər.
Bu namazın Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləm'ə xas olduğunu, kavli hədisin hərəkəti hədisin
qabağına keçərilməsinin lazım olduğunu söyləyən yaxud birinin məhfuz, digərinin
şaz olduğunu söyləyən muteahhirin də xəta ətmişdir. Çünki birincisi;
bunun Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'ə xas olduğu şəklində bir
anlayışın dəlili yoxdur və səhabə də bunu belə anlamamış, bu hərəkət ilə
insanlara fətva vermişlər. İkincisi; bu görüş (kavli hədisi fiili hədisin
qabağına keçirmə və ya şaz ilə məhfuz ayrımı) bir-birinə zidd görünən
rəvayətlərdə seçimə getməkdir. Seçim isə nasların bir qisimini götürüb, bir
qisimini funksiyasız buraxmaq olduğundan ən son müraciət ediləcək üsuldur. Cem
(rəvayətlərini aralarını düzəltmə) imkanı olduğu müddətcə seçimə getmək qanuni
deyildir.
Bu məsələdə raşid
xəlifə Ömər b. əl-Hattab radıyallahu ənh nassa isabət etmiş görünməkdədir. Necə
ki o, Zeyd b. Xalid radıyallahu ənhi əsr'dən sonra namaz qılarkən görüncə
qadağan etmişdir. Çünki Rəsulullah sallallahu əleyhi və selləm'in bu mövzuda
qadağanını eşitmişdir. Hətta Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm həyatda
ikən də bundan qadağan etmiştir, Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm onu
isabət etməklə tərifləmişdir. Zeyd radıyallahu ənh isə bu namazı Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləm'dən gördüyünü söyləyincə Ömər radıyallahu ənh qarşı
çıxış səbəbini söyləmiş, bunun insanların gecəyə qədər namaz qılmalarına qapı
açmasından narahatlıq etdiyini ifadə etmişdir. Necə ki Rəsulullah sallallahu əleyhi
və selləm'in qadağanı da; günəş yüksəkdə və ağ ikən namaz qılma halını istisna
etməkdədir.
Ömər radıyallahu
ənh'in bu sözü ayrıca; "nafilə namazlar mütləqdir, buna məhdudlaşdırma
qoyula bilməz" iddiasıyla təravih namazını iyirmi və ya daha çox rükət qılmağa,
quşluq namazını səkkiz rükətdən çox qılmağa vs. nafilələrdə sabit olmayan
artırmalara getməyə icazə verənlərə bir rəddiyədir.
Xəbərdarlıq: Buradakı
səhv ifadəsi bizə nisbətlədir. Yoxsa o iki səhabədən hər biri, özlərinə çatan
bir dəlilə görə əməl etdiklərindən Allah qatında səhv etdiklərindən bəhs edə
bilmərik. Lakin bu dəlillərin çatmasından sonra kim İbn Abbas radıyallahu
ənh'iməni və ya İbnu'z-Zubeyr radıyallahu ənh'iməni təqlid etsə, Rəsulullah
sallallahu əleyhi və selləm'in açıq sözünə qarşı, bu səhabələrin sözünü önə
götürdüyü üçün onun açıq bir səhv etdiyini, sünnəyə müxalif çıxdığını
söyləyərik.
Allah ən yaxşı
biləndir.
[1] Səhih. Buxari, (586); Muslim, (827) Nesai,
(1/277-278).
[2] Səhih. Əbu Ovanə (1/316) Əbu Davud (1276)
Tirmizi (183)
[3] Səhih. Muslim (825)
[4] Səhih. Nəsəi (569)
[5] Səhih. Buxari (591).
[6] Səhih. Muslim (538)
Nəsəi (578)
[7] Baxın.: İbnu'l-Cevzi, Ahbaru Ehli'r-Rusuh (s.
55-57)
[8] Səhih. İbn Huzeyme
(1285) Əbu Davud (1274) İbn Hibban (4/414) Ziyau'l-Makdisi (2/382) Əhməd
(1/129, 130, 141) Nəsəi (573) Tayalisi (110) Əbu Yala (1/329)
[9] Səhih. Nəsəi (571)
[10] Səhih. Nəsəi (570)
[11] Hasen. Əhməd (4/115) Abdurrazzak (2/431)
Taberani (5/228) Temim et-Darı radıyallahu ənhdən şahidi: Əhməd (4/101)
Taberani (2/59) Taberani Evsat (8/296) baxın.: əl-Elbani əs-Səhihə (3488)
[12] Səhih. Əhməd (5/368) Əbu Davud (1007) Əbu
Yala (13/107) əs-Səhihə (2549)
[13] Səhih. İbn Huzeyme (1284)
[14] Hasen. Əbu Bəkr
ən-Nəsibi, Fevaid (11) Bənzərini Nəsəi (582) səhih isnadla, daha qısa olaraq
rəvayət etmişdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder